La baz'a'n tekst'o'n origin'e en'komput'il'ig'is Jurij Finkel
Proksim'um'a verk'o'jar'o: 1933
Kre'is la Esperant'a'n tekst'o'n: Eroŝenko
Unu el la task'o'j, kiu'j'n mi met'is antaŭ mi'n, vojaĝ'ant'e al la land'o de ĉukĉoj (aŭ ĉukotoj), est'is ek'kon'i la viv'manier'o'n de la blind'ul'o'j en tiu'j mal'proksim'a'j arkt'a'j region'o'j.
Per la sam'a vapor'ŝip'o, kiu port'is mi'n al la ĉukĉa kultur'baz'o, est'is ĵus re'ven'int'a Vladivostok'o'n fam'a okul'kurac'ist'in'o, pas'ig'int'a tut'a'n jar'o'n en la region'o ĉirkaŭ la mar'kol'o de Bering, kurac'ant'e kaj stud'ant'e la okul'mal'san'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o de la Tundr'o. La statistik'a material'o kolekt'it'a de ŝi ne est'is ankoraŭ pri'labor'it'a, sed ek'sci'int'e, ke mi est'as membr'o de VOS*, ŝi rakont'is al mi jen'o'n:
La stat'o de la tundr'a loĝ'ant'ar'o koncern'e okul'mal'san'o'j'n est'as mult'e pli bon'a, ol oni pens'as pri ĝi en centr'a'reg'ist'ar'a'j rond'o'j. Far'int'e individu'a'n ekzamen'o'n de okul'o'j al ses'mil loĝ'ant'o'j, ŝi dir'is, mi trov'is du aŭ tri tut'e blind'a'j'n person'o'j'n. Ten'i ĉi tie konstant'a'n okul'kurac'ist'a'n serv'o'n est'us tro'a luks'o por ni. Laŭ mi'a opini'o, bon'a kurac'ist'o por vener'a'j mal'san'o'j est'us ĉi tie mult'e pli util'a.
Dum mi'a ses'monat'a rest'ad'o en tiu'j region'o'j, mi ĉie kaj ĉiu'j'n demand'is pri la blind'ul'o'j en la Tundr'o, kaj kun du el ili mi kon'at'iĝ'is person'e. Kvankam la vilaĝ'et'o'j de la indiĝen'o'j est'as dis'ĵet'it'a'j kun distanc'o'j de cent, eĉ de mil kilo'metr'o'j unu de la ali'a'j, la ĉukĉoj bon'eg'e kon'as si'a'j'n sam'tundr'an'o'j'n, mult'e pli bon'e ol ni kon'as ni'a'j'n sam'vilaĝ'an'o'j'n. Ili do ĉiu'j kon'as si'a'j'n blind'ul'o'j'n, kaj ek'kri'ant'e si'a'n “kakume; kakume” (ho, grand'a mir'o!) ili volont'e rakont'is al mi pri ili.
Kiam mi ek'kon'is li'n (juli'o, 1929), li hav'is du'dek'kvar jar'o'j'n. Li de'ven'is de nun el'mort'int'a ĉukĉa gent'o, jukagiroj, unu el la mal'mult'a'j gent'o'j, kiu'j'n rus'a'j misi'ist'o'j sukces'is krist'an'ig'i. Ne mult'e da bon'o kun'port'is kun si en Kamĉatkon kaj Ĉukotlandon ni'a'j rus'a'j misi'ist'o'j. Kun'e kun la kred'o je Krist'o ili instru'is al la indiĝen'o'j far'i bier'o'n kaj brand'o'n kaj fest'i, sen'fin'e manĝ'eg'ant'e, kaj drink'ant'e, krom la sen'nombr'a'j tag'o'j de sam'e sen'nombr'a'j sankt'ul'o'j ankaŭ nask'iĝ'a'j'n, bapt'a'j'n, edz'iĝ'a'j'n, mort'a'j'n kaj mult'a'j'n ali'a'j'n tag'o'j'n. La gent'o'j akcept'int'a'j krist'an'ism'o'n kaj rus'ig'it'a'j de misi'ist'o'j kaj kozak'o'j komenc'is rapid'e el'mort'ad'i, kaj nun kelk'a'j el ili nombr'as apenaŭ dek'o'n da sam'gent'an'o'j. La jukagiroj, ekzempl'e, laŭ la statistik'o de la jar'o 1912-a nombr'is nur du'dek'kvar person'o'j'n.
Filip nask'iĝ'is en mal'grand'a vilaĝ'et'o ĉe la kun'flu'o de du grand'a'j river'o'j Belaja kaj Anadir, tri'cent kilo'metr'o'j'n de la en'flu'o de Anadir en la anadiran golf'o'n, kie situ'as la ĉef'a administr'a lok'o, nun ankaŭ nom'at'a Anadir. Li komenc'is blind'iĝ'i jam en si'a infan'aĝ'o, sed eĉ nun li ankoraŭ iom vid'as. Kia'n mal'san'o'n li hav'as, mi ne bon'e sci'as. Laŭ li'a'j vort'o'j, iu vual'o ĉiam pli kaj pli dens'e, pli kaj pli dik'e, pli kaj pli firm'e kovr'as la okul'o'j'n, kaj ĉiu nov'a tag'o iĝ'as pli sen'lum'a ol la antaŭ'a, pli mal'gaj'a — ĉiu nokt'o iĝ'as ĉiam pli nigr'a ol la antaŭ'a, pli sen'konsol'a, kaj la tut'a viv'o pli mal'hel'a kaj pen'ig'a. Interes'e est'as, ke li'a'j parenc'o'j kaj najbar'o'j neniam konsider'is li'n blind'a. Ili cert'e vid'is, ke li'a'j okul'o'j iel mal'san'as, sed, laŭ ili'a opini'o, tio ne don'as al li rajt'o'n for'iĝ'i de la ĉiu'tag'a'j task'o'j, de la konstant'a batal'o por'viv'a kontraŭ la sen'indulg'a Tundr'o. Ili prov'is li'n kurac'i si'a'manier'e. Unu'e li konsult'is pop'o'n (rus'a pastr'o). Tiu don'is iom da akv'o sankt'ig'it'a dum la fest'o de Sankt'a Epifani'o. Ĝi ne help'is. La pop'o don'is iom da sankt'a ole'o el la lampion'o pend'ant'a antaŭ la ĉef-ikon'o de la mal'grand'a, mizer'a preĝ'ej'et'o. Ankaŭ ĝi ne help'is. La pop'o dir'is:
“Preĝ'u al Krist'o, al Di'patr'in'o kaj al la sankt'ul'o'j. Kis'ad'u ili'a'j'n ikon'o'j'n”.
Kaj Filip preĝ'ad'is kaj kis'ad'is la ikon'o'j'n, sed ili est'is lign'a'j kaj mizer'e ornam'it'a'j per kupr'o kaj plumb'o. Kelk'a'j est'is griz'a'j, ali'a'j tut'e nigr'a'j, tra'fum'iĝ'int'a'j, tra'polv'iĝ'int'a'j per jar'cent'a fum'o kaj polv'o — ili tut'e ne em'is mirakl'i. Eĉ la pop'o mem, eĉ la plej fervor'a'j kred'ant'o'j atend'is neni'a'n mirakl'o'n de ili, sed Filip atend'is: li ja vid'is tiel mal'bon'e.
Kelk'a'j idol'an'a'j amik'o'j konsil'is, laŭ si'a kutim'o sur la Tundr'o, ke oni pun'u per verg'o'j la di'o'j'n (ikon'o'j'n), por ke ili pli zorg'u pri la ter'a'j afer'o'j de si'a'j ador'ant'o'j; sed la propon'o'n oni mal'akcept'is, ĉar tro mizer'a'j kaj ne'mirakl'em'a'j aspekt'is la ikon'o'j. La pop'o dir'ad'is sopir'ant'e:
“Se vi pov'us ir'i Rusion! Tiam cert'e... Kelk'a'j ikon'o'j tie est'as ornam'it'a'j per or'o kaj arĝent'o, per mult'e'kost'a'j juvel'o'j; antaŭ ili tag'e kaj nokt'e brul'as sen'inter'romp'e dek'o'j kaj cent'o'j da mult'e'kost'a'j lampion'o'j kaj mil'o'j da kandel'o'j, el kiu'j mult'a'j pez'as po unu pud'o (16 kg). Tia'j ikon'o'j, ekzempl'e la ‘’ en Moskvo, est'as cert'e pli mirakl'em'a'j ol ni'a'j simpl'a'j. Kaj tie est'as mult'a'j sankt'ul'o'j: Sergeo apud Moskvo, Mitrofano en Voroneĵ, Josaf en Belgorod kaj mult'a'j cent'o'j da ili en kievaj katedral'o'j. Ili'a'j korp'o'j ne putr'iĝ'as kiel la ni'a'j mult'e'pek'a'j, kaj kuŝ'as ili kviet'e en riĉ'eg'e ornam'it'a'j ĉerk'o'j, kovr'it'a'j per silk'o'j or'brod'it'a'j. — Nu do, ili ankoraŭ est'as tre mirakl'em'a'j”.
Kvankam tio est'is sekret'o al la pop'o, Filip est'is konduk'at'a de si'a'j idol'an'a'j amik'o'j al ili'a ŝam'a'n (idol'an'a pastr'o). Tiu ek'bat'is la sankt'a'n tamburin'o'n, prononc'is ne'kompren'ebl'a'j'n, sed terur'a'j'n vort'o'j'n kaj re'e tambur'is kaj du'on'kant'is mister'a'j'n magi'aĵ'o'j'n. Post'e li mult'e rakont'is pri kelja (diabl'o'j). La kelja est'is ras'o de gigant'o'j viv'int'a'j antaŭ'e laŭ la bord'o de la glaci'a mar'o. Ili kapt'ad'is fiŝ'o'j'n, ĉas'ad'is rosmar'o'j'n kaj fok'o'j'n, sed pli oft'e hom'o'j'n, kiu'j'n ili manĝ'is kun grand'a ĝu'o kaj tut'e ne'kuir'it'a'j'n. Post kiam la hom'o ek'hav'is paf'il'o'n, la ras'o de kelja mal'aper'is, iĝ'is ne'vid'ebl'a. Sed ne mult'e profit'is la hom'o per ĉi tiu ŝanĝ'o: mal'san'o, dolor'o'j kaj divers'a'j mal'feliĉ'o'j est'as la sam'a kelja, kiu ne'vid'at'e al'suĉ'iĝ'as al la hom'o, kaj turment'as li'n.
La ŝam'a'n ne help'is, ne help'is la sankt'a tamburin'o, ne help'is eĉ la ofer'it'a cerv'o, ĉar tro firm'e al'suĉ'iĝ'is iu kelja al la mal'feliĉ'a Filip.
Rus'a'j kurac'ist'o'j konsil'is:
“Ir'u Rusion! Tie, en la mal'proksim'a Vladivostok, tie, en la preskaŭ ne'ating'ebl'e mal'proksim'a, mister'a Moskvo, loĝ'as kurac'ist'o'j, kiu'j okup'as si'n nur pri okul'o'j. Ili nepr'e help'os”.
Sed por ir'i tie'n, ĉu al la kurac'ist'o, ĉu al la mirakl'em'a'j ikon'o'j aŭ sankt'ul'o'j, oni bezon'as mon'o'n, mult'eg'o'n da mon'o. Kaj malgraŭ tio Filip decid'is per'labor'i ĝi'n.
La ĉef'a viv'nutr'il'o de la Anadiranoj est'as fiŝ'kapt'ad'o. Kaj ili kapt'ad'as ekskluziv'e ket'a-n (spec'o de trut'o).
En la komenc'o de juli'o sen'nombr'a'j arme'o'j da ket'a, en sen'inter'romp'a'j, regul'a'j kolon'eg'o'j mov'iĝ'as el la profund'aĵ'o'j de la Pacifik'a Ocean'o al Anadir kaj ir'as kontraŭ'flu'e cent'o'j'n da mejl'o'j supr'e'n en ĉi tiu potenc'a river'eg'o ĝis ĝi'a'j preskaŭ tut'e ne'kon'at'a'j font'o'j por tie met'i la fraj'o'n. Dum tiu ĉi temp'o neni'u plu dorm'as, neni'u plu rajt'as dorm'i aŭ ripoz'i. Oni kapt'ad'as la fiŝ'o'j'n per ĉiu'j il'o'j kaj rimed'o'j: per ret'eg'o'j, ret'o'j, ret'et'o'j, eĉ simpl'e per nud'a'j man'o'j; oni kapt'as ĝi'n kun'iĝ'ant'e tut'gent'e, trib'e, vilaĝ'e, famili'e kaj tut'e sol'ul'e; oni kapt'as ĝi'n flos'ant'e en boat'o'j kaj boat'et'o'j, bar'ant'e la river'o'n per dig'o'j kaj palis'ar'o'j, vad'ant'e en long'a'j bot'o'j apud la bord'o kaj eĉ sen'mov'e sid'ant'e ĉe la akv'o. Oni kapt'ad'as fiŝ'o'j'n tag'e kaj nokt'e, tut'e forges'ant'e pri manĝ'o kaj dorm'o. La ĉiam ali'e apati'a kaj mal'labor'em'a Anadirano iĝ'as dum tiu temp'o vigl'a, energi'a, sprit'a kaj invent'em'a.
La kapt'it'a'j'n fiŝ'o'j'n oni tuj tranĉ'as, apart'ig'as la fraj'o'n por kaviar'o, for'ig'as mal'bezon'a'j'n intern'aĵ'o'j'n kaj re'e lav'as kaj tranĉ'as apart'ig'ant'e divers'a'j'n part'o'j'n de la fiŝ'korp'o por divers'pez'a'j spec'o'j de fiŝ'viand'o: balik (dors'part'o'j), bojuŝka (ventr'o'part'o'j) ktp. La fiŝ'o'n oni tuj sal'as, sek'ig'as en la sun'bril'o, fum'aĵ'as super fajr'o, en'fos'as en la ter'o'n por prepar'i jukola (hund'manĝ'aĵ'o). Labor'as ĉiu'j: vir'o'j kaj vir'in'o'j, jun'a'j kaj mal'jun'a'j — labor'as eĉ tri-kvar'jar'a'j infan'o'j, labor'as ankaŭ cent'jar'a'j mal'jun'ul'o'j.
Dum kelk'a'j tag'o'j daŭr'as la unu'a majest'a ĥod (ir'ad'o) de la ket'a. Post iom da temp'o ĝi'n sekv'as la du'a, mal'pli nombr'a ĥod, kaj ankoraŭ post kelk'a'j tag'o'j la tri'a, ankoraŭ mal'pli mult'nombr'a.
Dum ĉi tiu'j tag'o'j, dum ĉirkaŭ unu monat'o, la indiĝen'o'j dev'as proviz'i si'n por la tut'a jar'o kaj ne nur si'n, sed ankaŭ si'a'j'n hund'o'j'n, da kiu'j ĉiu el ili hav'as tre oft'e kelk'a'j'n dek'o'j'n, ne mal'pli ol dek aŭ dek du, unu uprjaĵka (la nombr'o da hund'o'j neces'a'j por tren'i unu narta-n, indiĝen'a glit'vetur'il'o). Ili ankaŭ dev'as hav'ig'i la bezon'at'a'n kvant'o'n da fiŝ'o'j por rus'a'j komerc'ist'o'j, kiu'j don'os al ili inter'ŝanĝ'e farun'o'n, manufaktur'aĵ'o'j'n, te'o'n, suker'o'n kaj la plej neces'a'n por la viv'o: tabak'o'n, kaj la plej dezir'eg'ind'a'n en la viv'o: vodk'a (rus'a brand'o). Ili ankaŭ dev'as prepar'i la fiŝ'o'j'n por lamut-oj kaj kakjak-oj (kamĉatkaj cerv'o'bred'ant'a'j gent'o'j), kiu'j liver'os por ili inter'ŝanĝ'e cerv'o'fel'o'j'n por ili'a kuĥljanka (supr'a vest'o), konaeti (fel'pantalon'o) ktp., ktp.
Dum ĉi tiu'j tag'o'j Filip labor'is ne nur kiel ĉiu por dek hom'o'j, sed por du'dek, kaj neni'u plu rimark'is, ke li vid'as mal'bon'e, kaj al Filip mem ŝajn'is, ke en ĉi tiu'j tag'o'j li vid'as dek'obl'e pli bon'e ol ordinar'e. Li labor'is kun mal'esper'a obstin'ec'o, sci'ant'e, ke li'a labor'o est'as bezon'a krom por ĉio ceter'a, ankaŭ por la efektiv'ig'o de la long'eg'a vojaĝ'o al la mister'a'j lok'o'j.
Li'a'j mult'nombr'a'j parenc'o'j, amik'o'j kaj kon'at'o'j volont'e akcept'ad'is li'n en la plej profit'o'don'a'j'n labor'ej'o'j'n, kie part'o'pren'as la plej spert'a'j fiŝ'kapt'ist'o'j.
Kaj efektiv'e li per'labor'ad'is mult'e pli ol si'a'j frat'o'j, kuz'o'j kaj nev'o'j, sed la per'labor'it'a mon'o iel per si mem tra'flu'is inter la fingr'o'j, tra'kribr'iĝ'is tra la mult'a'j poŝ'o'j de li'a'j sen'nombr'a'j parenc'o'j, ĉar ili tre am'is li'n. Ĝis la komenc'o de nov'a fiŝ'sezon'o Filip ĉiam est'is tut'e sen'mon'a. Sed oni de'nov'e vok'is li'n de ĉiu'j flank'o'j en ver'e plej profit'o'don'a'j'n labor'ej'o'j'n, ĉar ĉiu'j li'n am'is, ĉiu'j li'n estim'is.
Sed la vojaĝ'o al la mirakl'em'a'j ikon'o'j kaj sankt'ul'o'j aŭ al la grand'a'j okul'kurac'ist'o'j ĉiam rest'is ne'real'ig'ebl'a, kaj la temp'o'j est'is tut'e mal'favor'a'j por tia entrepren'o; unu'e okaz'is la mond'milit'o, post'e ven'is revoluci'o, bolŝevik'o'j, kontraŭ'revoluci'o, blank'ul'o'j, ali'land'a'j rab'ist'o'j, teror'ism'o kaj de'nov'e bolŝevik'o'j. Ili rest'is, kaj la sovet'reg'ad'o fin'e firm'iĝ'is. Kaj subit'e ĉio ŝanĝ'iĝ'is. Eĉ la plej mal'riĉ'a'j ĉukĉoj kaj ĉukĉinoj grand'grup'e komenc'is vojaĝ'i al Vladivostok kaj eĉ al la mister'a mal'proksim'a Moskvo. Tie la bolŝevik'o'j nutr'as ili'n sen'pag'e kaj instru'as al ili ĉi'a'j'n util'a'j'n afer'o'j'n.
Kaj jen ankoraŭ nov'aĵ'o: la tut'a'n land'o'n tra'kur'is fam'o, ke en la nord'a Tundr'o, sur la bord'o'j de la Arkt'a Mar'o mem aper'is fam'a kurac'ist'o, kiu kurac'as nur okul'o'j'n.
Filip re'vigl'iĝ'is. La tundr'an'o'j kun grand'a interes'o sekv'is ĉiu'n paŝ'o'n de la kurac'ist'o, kaj jen oni anonc'is, ke la kurac'ist'o sur la re'ven'a voj'o al Vladivostok nepr'e pas'os tra Anadir.
La fiŝ'sezon'o proksim'iĝ'is. Filip intenc'e an'iĝ'is al la labor'ist'ar'o, kiu dev'is labor'i apud la urb'o Anadir, ĉar li ne vol'is perd'i la oportun'a'n okaz'o'n renkont'i la fam'ul'o'n.
La 25-an de juli'o (1929) ni'a vapor'ŝip'o Astraĥan sur voj'o al Uelen (la plej nord'a punkt'o de la Bering'a Mar'kol'o) ven'is al Anadir. Unu el mi'a'j nov'a'j vojaĝ'a'j amik'o'j, est'ant'e mem Anadirano, nepr'e vol'is kon'at'ig'i mi'n al si'a urb'o, kaj precip'e al la grandioz'a river'o Anadir, pri kiu je ni'a hont'o ni en Rusio ne suspekt'is ĝis la last'a'j jar'o'j eĉ la ekzist'o'n. Ni ir'is sur'bord'e'n. Ĉe la son'o de la majest'a muĝ'eg'o de la mar'tajd'o kaj ĝi'a bru'a renkont'iĝ'o kun la nord'gigant'o Anadir, ĉe la son'o de ia plaŭd'ad'o de miliard'o'j da fiŝ'o'j, gaj'e labor'is la tut'a loĝ'ant'ar'o de la ĉirkaŭ'aĵ'o kun si'a'j infan'o'j kaj ge'mal'jun'ul'o'j, kun si'a'j hund'o'j kaj hund'id'o'j, far'ant'e mil'o'j'n da operaci'o'j sur la mal'feliĉ'a, sed feliĉ'o'n al'port'ant'a ket'a. Est'is tamen jam la du'a ĥod (fiŝ'ar'o).
Apenaŭ ni aper'is inter la labor'ant'a'j indiĝen'o'j tuj jun'ul'o al'kur'is al mi ĝoj'e salt'ant'e trans mil'o'j da bar'aĵ'o'j sur la bord'o. Li est'is Filip. Mi jam mult'e aŭd'is pri li de mi'a'j Anadiraj kun'vojaĝ'ant'o'j, kaj Filip si'a'flank'e jam aŭd'is pri mi de la ĉio'n'sci'ant'a Tundr'o.
“Kor'a'n bon'ven'o'n, amik'o!” — salut'is li mi'n plej sincer'e.
“Dank'o'n, Filip, kor'a'n dank'o'n!”
Li ek'parol'is: “Ĉu vi ven'as el Moskvo mem?”
“Jes, Filip, el Moskvo mem”.
“El la plej real'a, ver'a Moskvo?”
“Nu cert'e, Filip”.
“Kaj vi est'as blind'a?”
“Jes”.
“Tut'e blind'a?”
“Bedaŭr'ind'e jes”.
“Mi tio'n ne kred'as! Vi ŝerc'as je simpl'a jukagiro”.
“Ne, mi est'as tut'e serioz'a, Filip”.
“Sed tio ne pov'as est'i, ne dev'as est'i...” — Li ekscit'iĝ'is, ek'balbut'is, konfuz'iĝ'is kaj abrupt'e ĉes'is parol'i.
“Mi ne kompren'as, Filip, kio est'as ne'kred'ind'a en mi'a'j vort'o'j”.
Li komenc'is post mal'long'a paŭz'o:
“Tie ĉe vi est'as mult'a'j mirakl'o'far'a'j ikon'o'j kaj sankt'ul'o'j. Mi tio'n sci'as bon'eg'e: en Moskvo vi hav'as la ikon'o'n de Tverskaja-Di'patr'in'o; apud Moskvo la sankt'a'n Sergeon mirakl'o'far'ul'o'n; en Voroneĵ kuŝ'as la sankt'a Mitrofano; en Belgorod vi hav'as...”
Mi ne sci'is ĉu rid'i, ĉu koler'i.
“Aŭskult'u, Filip”, — dir'is mi laŭ'ebl'e trankvil'e. — “La bolŝevik'o'j jam de'long'e met'is la mirakl'em'a'j'n ikon'o'j'n kaj sankt'ul'o'j'n en publik'a'j'n muze'o'j'n, kaj tie ili ne em'as plu far'i mirakl'o'j'n”.
“Sed kial? Kial do?” — kun grand'a ekscit'o demand'as Filip.
Est'is bon'eg'a okaz'o por ateist'a argument'ad'o, sed mi est'as mal'bon'a ateist'o kaj ankoraŭ pli mal'bon'a agit'ant'o, kaj la okaz'o for'glit'is bedaŭr'ind'e ne'uz'it'a.
“Sed la kurac'ist'o'j, kiu'j kurac'as nur okul'o'j'n?” — re'e ekscit'iĝ'is Filip. — “Mi sci'as ĝust'e, ke la bolŝevik'o'j ne met'is ili'n en la muze'o'j'n, ĉar unu el ili nun gast'as ĉe ni en la Tundr'o”.
“Jes, jes”, — rid'et'is mi, — “tia'j kurac'ist'o'j ekzist'as kaj ĉie vag'as tut'e liber'e”.
“Kaj malgraŭ tio vi est'as blind'a?”
“Jes, Filip, kaj krom mi est'as pli ol du'cent kvin'dek mil'o'j da blind'ul'o'j en ni'a land'o”.
Filip iel ek'tim'is.
“Sed kial? Kial do?” — demand'is li. — “Ĉu ili ne kurac'as ĉiu'j'n? Ĉu ili simil'as al ni'a'j ŝaman'o'j, kiu'j nur tromp'ad'as ni'n?”
Mi komenc'is rakont'i al li pri soci'a'j kondiĉ'o'j en la burĝ'a'j ŝtat'o'j, pri la klas'a diferenc'o en la kapital'ist'a'j land'o'j, pri cert'ec'o de la material'ist'a'j metod'o'j, pri ver'ec'o de la marks'ist'a scienc'o kaj pri ne'cert'ec'o de kurac'art'o, pri mal'bon'a higien'a stat'o ĉe ni ktp, ktp. Filip atent'e aŭskult'is mi'n, sed kompren'is neni'o'n, aŭ tre mal'mult'e, ĉar mi ĉio'n konfuz'is, ĉio'n inter'miks'is kaj oft'e ne kompren'is mem kio'n mi parol'is.
“La ĉef'aĵ'o est'as ne la blind'ec'o mem”, — dir'is mi fin'e, — “sed la vid'ul'o'j, kiu'j ne don'as al ni ebl'ec'o'n labor'i kaj per'labor'i ni'a'n ĉiu'tag'a'n pan'o'n kaj viv'i sen'de'pend'a'n viv'o'n”.
“Ĉe ni”, — dir'is Filip, — “vid'ul'o'j kun ĝoj'o don'as al mi ebl'ec'o'n per'labor'i mi'a'n viv'nutr'o'n”.
“Nu jes”, — inter'romp'is mi li'n, — “vi ja est'as...” Mi vol'is dir'i “sovaĝ'ul'o'j”, sed ĝust'a'temp'e ek'silent'is abrupt'e kaj ruĝ'iĝ'is.
Filip daŭr'ig'is mal'ĝoj'e:
“Mi labor'is ĉiam kun ĝoj'o, ĉar mi esper'is iam vid'i pli bon'e, sed vi dir'as, ke la kurac'ist'o ne ĉiam...”
“Ebl'e li help'os vi'n, mi ja neni'o'n pov'as antaŭ'dir'i”, — rapid'is mi iom konsol'i li'n.
“Nun vi rakont'u al mi, kio'n far'as la blind'ul'o'j en Moskvo”, — ek'pet'is li tim'em'e.
Kaj mi komenc'is pri la fabrik'o'j kaj fabrik'eg'o'j, pri la special'a'j meti'ej'o'j por blind'ul'o'j ktp. Re'e mi vid'is, ke li ne mult'e kompren'is. La vort'o'j “fabrik'o'j” kaj “fabrik'eg'o'j” tim'ig'is li'n tut'e, kaj li, apenaŭ aŭd'ebl'e, kun esprim'o de tim'em'a pet'eg'o, kvazaŭ pri indulg'o, demand'is:
“Ĉu ili ne kapt'ad'as fiŝ'o'j'n?”
“Kelk'a'j kapt'as pro plezur'o per fiŝ'hok'o'j”, — respond'is mi, kaj de'nov'e li re'vigl'iĝ'is:
“Pro plezur'o oni ne dev'as, ne rajt'as... Por viv'i nur, por viv'i! Kaj per hok'o'j ne est'as bon'e, per ret'eg'o'j, po-ar'e kun'e kun vid'ul'o'j”.
Oni vok'is li'n labor'i. Mal'ĝoj'a li adiaŭ'is mi'n kaj for'ir'is.
Ĝoj'a li ven'is al mi, rapid'e salt'ant'e, sed mal'ĝoj'a, mal'vigl'a li for'ir'is. Je io li fal'et'is, i'o'n renvers'is. La tut'a'n tiu'n tag'o'n li mal'sukces'is: las'is la ret'o'n for el la man'o'j, ek'glit'is sur fiŝ'o kaj fal'is trans la boat'rand'o'n en la river'o'n. Sek'ig'ant'e si'n apud la fajr'o, li sid'iĝ'is tiel proksim'e al ĝi, ke li'a pantalon'o ek'brul'is. Tiu'n tag'o'n li klar'e ek'kompren'is, ke li blind'iĝ'as. Unu'e li koler'is kaj post'e plor'et'is amar'e. Tiu'n ĉi tag'o'n ĉiu'j li'a'j kamarad'o'j ek'vid'is, ke li est'as blind'a, kaj neni'u plu vok'is li'n al la labor'o. Oni las'is li'n sid'i trankvil'e ĉe la fajr'o. Filip ek'blind'ul'is.
Sur la re'ven'a voj'o la vapor'ŝip'o Astraĥan dum du semajn'o'j star'is en Anadir. Sur la ŝip'o est'is re'ven'ant'a hejm'e'n la fam'a okul'kurac'ist'in'o, pri kiu mi jam menci'is supr'e. Ŝi cert'e ekzamen'is la okul'o'j'n de Filip kaj prov'is ĉiel help'i li'n, sed kio'n pov'is far'i por li ni'a modern'a kurac'art'o, pri tio mi prefer'is neniam aŭd'i.
(El “Esperant'a Lig'il'o”, n-ro'j 5-8, 1933)
La verk'int'o, blind'a sed mult'e vojaĝ'int'a rus'a instru'ist'o, pas'ig'is aventur'a'j'n monat'o'j'n en 1928-29 en arkt'a Siberio, inter la ĉukĉoj, por stud'i la viv'kondiĉ'o'j'n de la blind'ul'o'j tie. Por ne inter'romp'i la tekst'o'n, ni antaŭ'met'as li'a'j'n jen'a'j'n klar'ig'o'j'n:
“La ĉukĉoj kalkul'as ĝis kvin, kaj post'e daŭr'ig'as: kvin-unu, kvin-du, ktp. La plej alt'a nombr'o klitku-klitku, du'dek'foj'e du'dek. Ĉio super tio est'as tauzend, vort'o evident'e prunt'it'a el la angl'a lingv'o, kiu signif'as sen'lim'a'n, ne'kalkul'ebl'a'n kvant'o'n.
Jaranga, tend'o'simil'a konstru'aĵ'o ĉe ĉukĉoj kaj eskim'o'j, far'it'a el mal'dik'a'j stang'o'j, kovr'it'a'j per haŭt'o'j de fok'o'j kaj rosmar'o'j. Polog, kest'o'form'a ĉambr'et'o intern'e de Jaranga, far'it'a el fel'o'j de cerv'o'j, urs'o'j ktp.”
De la golf'et'o Kaluĉinskaja ĝis la grand'a river'o Kolima, de Rirkarpij (Nord'kab'o) ĝis la golf'et'o Providenc'e ĉiu kon'as la cerv'o-bred'ist'o'n Umka (Blank'urs'o). Li hav'as mult'e da cerv'o'j — klitku-klitku, ne, tauzend. Li hav'as kvar bel'a'j'n edz'in'o'j'n, grand'a'n jaranga, kaj en la jaranga, komfort'a'n, ampleks'a'n polog, kie brul'as hel'e fok'gras'o en argil'a uj'o kaj kie Umka kun si'a'j edz'in'o'j pas'ig'as la tut'a'n liber'a'n temp'o'n. Jes, kvar edz'in'o'j'n hav'as Umka, sed nek fil'o'n, nek fil'in'o'n.
Kaj mal'ĝoj'as Umka, mal'ĝoj'as li'a'j edz'in'o'j — ili ja ne hav'as infan'o'j'n! Ĉiu'vesper'e, sid'as ili sur la sojl'o de si'a jaranga, la kvar edz'in'o'j de Umka tambur'as laŭ'vic'e si'a'n famili'a'n tamburin'o'n kaj kant'as ĉiam la sam'a'n kant'o'n: “Umka hav'as mult'o'n por manĝ'i; Umka hav'as rus'a'n te'o'n por trink'i, amerik'a'n tabak'o'n por fum'i kaj maĉ'i... sed est'as neni'u por manĝ'i bon'gust'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n, neni'u por trink'i la te'o'n, por fum'i kaj maĉ'i la bon'eg'a'n tabak'o'n... Ven'u, ho gast'o'j al ni, vi ven'u rapid'e!”
La vent'o'j port'as la kant'o'n ĉiu'direkt'e'n, kaj de ĉiu'j flank'o'j de la tundr'o ven'as gast'o'j. Ili manĝ'as kaj trink'as ĝis'sat'e, fum'as kaj maĉ'as tabak'o'n ĝis kap'turn'iĝ'o kaj re'e manĝ'as, trink'as la te'o'n kaj fum'as, fum'as, fum'as.
Por nokt'o Umka propon'as al si'a'j gast'o'j elekt'i laŭ'plaĉ'e ĉiu po unu el si'a'j edz'in'o'j por kun'dorm'ant'in'o — ho, Umka bon'eg'e sci'as kutim'o'j'n de la tundr'o. Li sci'as, ke ĉiu vir'in'o dev'as kiel ajn hav'i almenaŭ unu infan'o'n; ĉiu ĉukĉino sci'as tio'n; sci'as tio'n ankaŭ la kvar edz'in'o'j de Umka. Ili sci'as, ke tie, sur la lim'o mem de la du Tundr'o'j, de ni'a Tundr'o por la viv'ant'o'j kaj de la ali'a Tundr'o por la mort'int'o'j, kuŝ'as terur'a etern'a lag'o, sen'lim'e larĝ'eg'a, glaci'e mal'varm'a, sen'fund'e profund'a. Kaj tiu'n ĉi lag'o'n gard'ant'e star'as ĉe ĝi sen'kompat'em'e sever'eg'a mal'jun'ul'in'o, pli pra'aĝ'a ol la Tundr'o mem. La etern'ec'o'n gard'ant'e ŝi demand'as al ĉiu mort'int'a vir'in'o el la Tundr'o la sam'a'n sever'a'n demand'o'n: “Ĉu hav'as vi, ho vir'in'o, almenaŭ unu infan'o'n sur la Tundr'o?”
Kaj se est'as jes'a la respond'o, ŝi permes'as al la mort'int'in'o pas'i al la post'mort'a Tundr'o, al si'a'j parenc'o'j, amik'o'j kaj kon'at'o'j jam mort'int'a'j, sed se la respond'o est'as “Ne”, la sen'kompat'ul'in'o ĵet'as tuj la mal'feliĉ'ul'in'o'n en la lag'o'n de la etern'ec'o, glaci'e mal'varm'a'n, sen'fund'e profund'a'n, kie fin'iĝ'as la viv'o por ĉiam.
Kaj ĉi ĉio'n sci'as la kvar edz'in'o'j de Umka, kaj ili'a mal'ĝoj'o est'as sen'fin'a, ĉar ili kvar hav'as eĉ ne unu infan'o'n.
Est'is la aŭtun'a fest'o de buĉ'ad'o de cerv'o'j. Dum tiu'j ĉi tag'o'j, la ĉukĉoj kun si'a'j cerv'ar'o'j al'proksim'iĝ'as al la mar'o, kaj la apud'mar'a'j ĉukĉoj, eskim'o'j kaj rus'o'j, pren'int'e kun si kiel ebl'e plej mult'e da blank'farun'o kaj pan'o, da te'o kaj suker'o, da tabak'o kaj cigared'o'j, da manufaktur'aĵ'o'j kaj kartoĉ'o'j kaj mult'e da ali'a'j tundr'a'j neces'aĵ'o'j, kiu'j'n liver'as al ili ĉiu'somer'e rus'a'j kaj amerik'a'j vapor'ŝip'o'j, ir'as renkont'e al si'a'j cerv'o'bred'ant'o'j por inter'ŝanĝ'i si'a'j'n komerc'aĵ'o'j'n por divers'spec'a'j cerv'o'fel'o'j, kiu'j'n ili bezon'as ĉu por vest'o'j, ĉu por polog kaj lit'o'j, ĉu por ali'a'j hejm'neces'aĵ'o'j.
Sed neni'u hav'as tiom da gast'o'j en tiu ĉi temp'o kiom Umka; li ja hav'as tiom da cerv'o'j — klitku-klitku, ne, tauzend.
Ĉirkaŭ'at'a de mult'a'j gast'o'j, Umka proksim'iĝ'as al si'a fam'kon'at'a cerv'ar'o. En la man'o'j li ten'as kapt'o'ŝnur'o'n, ĉe la rimen'zon'o pend'as buĉ'tranĉ'il'o. La kapt'o'ŝnur'o fal'as sur la korn'o'j'n de la destin'it'a de la ĉiel'o cerv'o, kaj la destin'it'a dev'as mort'i. Sed Umka est'as bon'eg'a cerv'o'bred'ist'o, kaj li ĉiam sci'as antaŭ'e, kiu'n cerv'o'n destin'is la ĉiel'o. Mem'fid'a sving'o de la majstr'a man'o... La fatal'a kapt'o'ŝnur'o fal'is sur la korn'o'j'n de jun'a bel'eg'a cerv'id'o. Laŭt'eg'a'j admir'a'j aplaŭd'o'j de la gast'o'j: “La destin'it'a dev'as mort'i!” Sed kio okaz'is al Umka? Li ek'pal'iĝ'is, la man'o mem'fid'a subit'e ek'trem'is. “La destin'it'a mort'i!” Sed Umka est'as bon'eg'a cerv'o'bred'ist'o, li sci'as ĉiu'j'n destin'it'a'j'n en si'a cerv'ar'o, kaj la jun'a, bel'eg'a cerv'id'o ne dev'as mort'i, li est'as jun'a, bel'a, fort'a, kiel do la ĉiel'o pov'us li'n destin'i? — est'as erar'o, evident'a erar'o! Li est'as la plej am'at'a cerv'id'o de Umka, li cert'e ne dev'as mort'i, la ĉiel'o erar'is.
Ĉiu'j konstern'it'e rigard'as Umka-n. Ĉiu'j ja sci'as bon'eg'e, la tut'a Tundr'o sci'as, kaj pli bon'e ol Ĉiu'j dev'as sci'i Umka mem, Umka, la fam'a cerv'o'bred'ist'o, ke la kapt'o'ŝnur'o fal'as sur la korn'o'j'n de la destin'it'a, kaj la destin'it'a dev'as mort'i.
La cerv'id'o-bel'ul'o ĝoj'e al'kur'is al si'a mastr'o, el'etend'is si'a'n graci'a'n kol'o'n kaj met'is la kap'o'n konfid'em'e sur la ŝultr'o'n de Umka. Iu el la amik'o'j don'is al li la buĉ'tranĉ'il'o'n: “La destin'it'a dev'as mort'i”. Umka pren'is la tranĉ'il'o'n, sed tuj las'is ĝi'n fal'i sur'ter'e'n.
Umka ne hav'as infan'o'j'n, la bel'a cerv'id'o est'as por li anstataŭ fil'o am'at'a.
Ĉiu'j rigard'as Umka-n kun tim'o: “Ĉu la destin'it'a ne dev'as mort'i?” De'nov'e oni met'as la buĉ'il'o'n al Umka en'man'e'n. Li ĵet'as ankoraŭ unu, la last'a'n rigard'o'n sur si'a'n am'at'o'n. Tiu, ferm'int'e la okul'o'j'n, kvazaŭ ek'dorm'is. “La destin'it'a dev'as mort'i!” — ek'muĝ'is la Tundr'o. Umka lev'is ĉiel'e'n la buĉ'il'o'n kaj balbut'ant'e ek'parol'is la kutim'a'n preĝ'o'n: “Vi, kiu viv'as en la ĉiel'o, rigard'u ĉi tie'n: mi buĉ'as ĉi tiu'n cerv'id'o'n ne pro ia am'o al mort'ig'o, sed pro la grand'a viv'bezon'o. Tial mi pet'as Vi'n send'i al mi ali'a'n cerv'id'o'n anstataŭ ĉi tiu buĉ'it'a!”
Li, ne rigard'ant'e, bat'is tranĉ'il'e si'a'n am'at'o'n en la kor'o'n mem. La jun'a bel'eg'a cerv'id'o ek'trem'is, ek'spir'is profund'e kaj fal'is sen-ĝem'e al la pied'o'j de si'a mastr'o. Sed Umka, prem'int'e la man'o'j'n kontraŭ si'a kor'o, ek'ĝem'is terur'e, sovaĝ'e. Van'e oni kri'is ĝoj'eg'e en li'a'j'n orel'o'j'n, ke la preĝ'o est'as akcept'it'a de la ĉiel'o, ĉar la cerv'id'o fal'is kun la vund'o supr'e'n, kaj sekv'e la ĉiel'o send'os al li ali'a'n cerv'id'o'n anstataŭ la buĉ'it'a. Umka neni'o'n aŭd'is, neni'o'n vol'is aŭd'i, li ĉiam ĝem'is kaj ĝem'is terur'e, sovaĝ'e. “Li drink'is tro mult'e”, — dir'is amik'em'e la Tundr'o.
Pas'is preciz'e naŭ monat'o'j post la grand'a aŭtun'a fest'o. Est'is nokt'o. La Tundr'o mister'e silent'is. Tim'em'e star'is ar'e la cerv'o'j de Umka, sen'boj'e kuŝ'is li'a'j Kolima-hund'o'j. En la polog li'a'j kvar edz'in'o'j prem'ant'e si'n unu al la ali'a tim'is eĉ mov'et'iĝ'i. Mal'hel'a kaj minac'a sid'is Umka: al li nask'iĝ'is fil'o. La tut'a Tundr'o ek'halt'ig'is la spir'ad'o'n: la fil'o de Umka nask'iĝ'is blind'a. Kaj nur li, la nov'nask'it'a blind'ul'et'o, kri'ad'is kaj barakt'ad'is kuŝ'ant'e antaŭ la patr'o. Ĉiu'j atend'is, ke Umka tuj met'os la fingr'o'j'n sur gorĝ'et'o'n de la blind'a et'ul'o kaj ig'os li'n re'ir'i tie'n, de kie li ven'is — en la etern'ec'o'n. Ĉar kio'n pov'us far'i blind'ul'o en la Tundr'o? Kio'n dev'os far'i kun blind'ul'o la mal'feliĉ'a cerv'o'bred'ist'o? Ĉiu'j sen'mov'iĝ'is en atend'ad'o: la cerv'o'j, la hund'o'j, la kvar edz'in'o'j. Nur la blind'a knab'et'o kri'is ĉiam pli laŭt'e; li ŝajn'is postul'i atent'o'n por si. Fin'e Umka ek'mov'iĝ'is kaj klin'is si'n super la fil'o. La nask'int'in'o, fal'int'e sur la man'o'j'n de si'a'j kun'edz'in'o'j, ek'konvulsi'is pro sen'son'a'j plor'eg'o'j. Pens'em'e kaj fiks'e rigard'is Umka la et'ul'o'n kaj konstant'e i'o'n flustr'ad'is al si mem. Kio'n li flustr'is, pri kio li pens'is en tiu moment'o? Pri tio neni'u pov'is iam ĝust'e sci'iĝ'i, sed la edz'in'o'j kred'ig'as, ke ili aŭd'is li'n flustr'i i'o'n pri la jun'a bel'eg'a cerv'id'o. “Plitkur” (sufiĉ'as), — vok'is fin'e Umka al si'a'j edz'in'o'j. — “Pren'u la knab'o'n: li est'as destin'it'a viv'i. Li'a nom'o est'os Kejgin” (nigr'a urs'o). Kaj Kejgin komenc'is viv'i, kaj la tut'a Tundr'o sci'vol'em'e observ'is ĉiu'n paŝ'o'n de la destin'it'a viv'i.
Fuŝ'ir'ant'e kaj fal'et'ant'e, ĉiam ven'ant'e en la ne'atend'it'a'j'n embusk'o'j'n de la Tundr'o, sen'konsol'e plor'is la mal'grand'a Kejgin sur la mal'lum'a voj'o de blind'ul'a viv'o. Ĉie li renkont'is nur mal'amik'o'j'n, eĉ en la ge'patr'a jaranga. Ĉie aper'ad'is sur li'a voj'o ĉu ne'bezon'it'a'j stang'o'j, ĉu malic'a'j fos'o'j, ĉu insid'em'a'j ŝton'o'j aŭ ter'bul'o'j — Ĉie mal'amik'o'j, eĉ en la patr'in'a polog. La fajr'o ĉiam serĉ'is okaz'o'n brul'vund'i al li la fingr'o'j'n; la murmur'ant'a super la fajr'o te'kruĉ'o ĉiam prov'is ek'ŝpruc'ig'i sur li'n per bol'ant'a akv'o. Kudr'il'o'j kaj najl'o'j ĉie kaŝ'iĝ'is en la fel'mur'o'j de la polog por subit'e ek'pik'i li'n. Ĉie nur mal'amik'o'j. Kejgin tim'is ĉio'n, eĉ la kolimajn hund'o'j'n, kiu'j si'n'don'em'e lek'is al li la man'o'j'n. Kaŝ'int'e si'n en fel'a'j'n kovr'il'o'j'n, la knab'o amar'e plor'is, kaj li'a'j kvar patr'in'o'j, pens'ant'e, ke la destin'it'a viv'i dev'as ĉiam plor'i, plor'is kun li.
Sed Umka opini'is ali'e. Las'int'e la cerv'ar'o'n al si'a'j fidel'a'j kolima-hund'o'j, kaj trans'don'int'e la tut'a'n mastr'um'ad'o'n al la edz'in'o'j, li ek'okup'is si'n nur pri la blind'a fil'et'o. Umka dir'is al li, ke la fajr'o ne est'as mal'amik'o. Mal'e, ĝi est'as la plej bon'a amik'o de la hom'o en la Tundr'o. Kaj la murmur'ant'a te'kruĉ'o est'as ankaŭ fidel'a kamarad'o en la mal'varm'eg'a nord'land'o. Sed en la inter'rilat'o kun ili oni bezon'as si'n'gard'em'o'n. La destin'it'a viv'i dev'as antaŭ ĉio lern'i la si'n'gard'em'o'n.
Umka instru'is al la knab'o, kiel ek'brul'ig'i la fajr'o'n, kiel met'i sur'fajr'e'n la te'kruĉ'o'n kaj kiel for'pren'i ĝi'n, se ĝi ek'bol'as. Li kon'at'ig'is li'n kun la jaranga kaj kun la apud'a Tundr'o. Li klar'ig'ad'is al li: “La stang'o'j est'as bezon'at'a'j por apog'i la jaranga-n, por ke oni pov'u ankaŭ pend'ig'i sur ili cerv'aĵ'o'n, haŭt'o'j'n, rimen'o'j'n, pend'ig'i alt'e, por ke la hund'o'j ne pov'u ating'i. La fos'o'j est'as neces'a'j, por ke for'flu'u for de la jaranga mal'bezon'a akv'o; kaj sur la ŝton'o'j aŭ la ter'bul'eg'o'j oni pov'as star'i kaj ĉirkaŭ'rigard'ant'e la Tundr'o'n observ'i bon'eg'e la cerv'o'j'n”. Li prezent'is al la fil'et'o la kolimajn hund'o'j'n kaj instru'is li'n re'kon'i ili'n laŭ ili'a boj'ad'o, lan'o, orel'o'j, pied'eg'o'j kaj vost'o'j, kaj baldaŭ mal'grand'a Kejgin rajd'ant'e sur eĉ la plej tim'ig'a el ili sent'is si'n en plen'a sekur'ec'o.
Nun Kejgin ĉes'is plor'i; li komenc'is rid'i. Li ek'kompren'is, ke la hom'o en la Tundr'o est'as ĉirkaŭ'it'a de amik'o'j, kaj nur dank’ al tiu'j ĉi amik'o'j la hom'o pov'as viv'i san'a kaj feliĉ'a tie. De nun Kejgin ek'lern'is am'i kaj estim'i tiu'j'n amik'o'j'n de la hom'o.
Kiam la knab'o iom pli'aĝ'iĝ'is, Umka prezent'is al li plu'a'j'n amik'o'j'n de la hom'o: tranĉ'il'o'n, hak'il'o'n, martel'o'n, bor'il'o'n, alen'o'n. Komenc'e tiu'j ĉi nov'a'j amik'o'j ŝajn'is al Kejgin tut'e ne'fid'ind'a'j: la tranĉ'il'o jam ĉe la unu'a kon'at'iĝ'o dolor'e ek'grat'is al li la man'o'n; la hak'il'o vund'is la pied'o'n, la martel'o preskaŭ frakas'is la fingr'o'n, la bor'il'o en'iĝ'is la genu'o'n, alen'o tra'pik'is la man'plat'o'n — la amik'o'j de la hom'o est'is tut'e ne'fid'ind'a'j. Sed Umka dir'is: “La amik'o'j est'as bon'eg'a'j kaj tut'e fid'ind'a'j, sed oni dev'as kondut'i kun ili ĝentil'e, atent'em'e kaj tre pacienc'e. La destin'it'a viv'i dev'as lern'i la ĝentil'ec'o'n, atent'em'o'n kaj pli ol ĉio'n, pacienc'o'n”.
La patr'in'o'j instru'is al Kejgin dum si'a'j nomad'a'j vag'ad'o'j, kiel dis'ig'i kaj re'kun'met'i la jaranga-n, kiel en'pak'i ĝi'n en la glit'vetur'il'o'n kaj re'e mal'pak'i ĝi'n sur la nov'a halt'ej'o; instru'is al li pri'labor'i per'man'e cerv'a'j'n haŭt'o'j'n, por ke ili iĝ'u mol'a'j kaj delikat'a'j, el'tranĉ'i el haŭt'o'j rimen'o'j'n, prepar'i faden'o'j'n el best'a'j tenden'o'j, tord'i ŝnur'o'j'n. La patr'o fin'e instru'is al li far'i glit'vetur'il'o'j'n.
La ĉukĉa glit'vetur'il'o (narta) est'as tre long'a (ĉirkaŭ tri metr'o'j'n kaj pli) kaj tre mal'larĝ'a (tri'on'o'n de metr'o). En ĝi ne est'as eĉ unu fer'najl'o nek iu ali'a fer'aĵ'o, ĝi dev'as est'i mal'pez'a, elast'a, fleks'ebl'a. Pro tio ĝi'a'j lign'a'j part'o'j est'as kun'lig'it'a'j kaj inter'vind'it'a'j per rimen'o'j kaj rimen'et'o'j. Kejgin ek'ŝat'eg'is tiu'n ĉi labor'o'n, kaj, dediĉ'ant'e al ĝi ĉiu'n liber'a'n moment'o'n, li baldaŭ iĝ'is la plej lert'a glit'vetur'il-far'ist'o en la Tundr'o. El plej mal'proksim'a'j lok'o'j ven'as al li ĉukĉoj kaj apud'mar'a'j ĉukĉoj, eskim'o'j kaj rus'o'j por ripar'ig'i si'a'j'n mal'nov'a'j'n aŭ mend'i nov'a'j'n glit'vetur'il'o'j'n. Tiel la blind'ul'o trov'is okup'o'n en la Tundr'o — la Tundr'o don'is labor'o'n al si'a blind'a fil'o.
Kejgin evolu'is je brav'a, fort'a du'dek'jar'a jun'ul'o. Ĉiu'j laŭd'is li'a'n diligent'ec'o'n, ĉiu'j admir'is li'a'j'n kapabl'o'j'n. Sed ĝust'e en tiu ĉi temp'o li subit'e ek'mal'ĝoj'is, ek'sopir'is, mal'hel'iĝ'is. La patr'in'o'j mal'trankvil'iĝ'is: “Kio okaz'is al vi, fil'et'o?”
La jun'ul'o konfuz'iĝ'is: “Mi mem ne sci'as, patr'in'et'o'j”.
Iu'foj'e li flustr'is al si'a plej parenc'a patr'in'o: “Mi ne vol'as plu viv'i...”
Umka de'nov'e observ'is si'a'n fil'o'n tre atent'e. Li re'e for'las'is ĉiu'j'n zorg'o'j'n pri la cerv'ar'o al la fidel'a'j kolimaj hund'o'j, ĉiu'j'n klopod'o'j'n pri la mastr'um'ad'o al si'a'j edz'in'o'j. De mal'proksim'e li observ'is si'a'n sopir'ant'a'n fil'o'n, observ'is kaj baldaŭ kompren'is: “La destin'it'a viv'i dev'as hav'i edz'in'o'n...”
Umka vetur'ig'is si'a'n fil'o'n al unu el si'a'j mal'nov'a'j amik'o'j, kiu loĝ'is ses- aŭ sep'cent kilo'metr'o'j'n de tie, apud la mar'o mem.
Laŭ la kutim'o de la Tundr'o, ĉiu fianĉ'o, antaŭ ricev'i konsent'o'n pri si'a edz'iĝ'o, dev'as serv'i kaj labor'i por si'a est'ont'a bo'patr'o ia'foj'e kelk'a'j'n monat'o'j'n, ia'foj'e du-tri jar'o'j'n.
La amik'o de Umka hav'is fil'in'o'n, la jun'a'n bel'a'n Vingeut, pri kiu fier'as la apud'mar'a Tundr'o. Umka las'is jun'a'n Kejgin ĉe la amik'o, por ke li fianĉ'iĝ'u tie kaj rest'u tie ĝis la edz'iĝ'o, kaj mem li re'vetur'is hejm'e'n.
Neniam labor'is Kejgin tiel diligent'e, kiel nun, ĉar neniam li atend'is tia'n rekompenc'o'n. Li ek'am'is Vingeut-on, kaj ĉiu'j li'a'j pens'o'j kaj rev'o'j est'is nur pri ŝi. Unu'foj'e li ek'kapt'is la bel'ul'in'o'n — laŭ kutim'o — en mal'lum'a angul'o: “Ĉu vi long'e turment'os mi'n, ho Vingeut, ĉu vi'a kor'o iam mol'iĝ'os?” — demand'is li, pasi'e prem'ant'e ŝi'a'n man'o'n.
Fier'e ek'rid'is la bel'ul'in'o kaj dir'is al li ĝentil'e sed sen'hezit'e: “Ir'u hejm'e'n, Kejgin, ne labor'u van'e por mi'a patr'o: mi neniam iĝ'os edz'in'o de blind'ul'o. Li ja ne pov'as danc'i la danc'o'n de rosmar'o*. Li ja ne pov'as kur'i rapid'e, ne pov'as kauri*. Dum la rus'a'j fest'o'j, neniam li ricev'os premi'e prim'us-on*, nek vek'horloĝ'o'n kun muzik'o... Ir'u hejm'e'n, Kejgin, ne mal'ŝpar'u van'e la fort'o'n nek temp'o'n, vi ja ne pov'as danc'i la danc'o'n de rosmar'o”.
Mi renkont'is Umka-n kaj li'a'n blind'a'n fil'o'n en Novembr'o, 1929, ĉe la golf'et'o de Sankt'a Laŭrenc'o, apud la Bering'a Mar'kol'o. Ili est'is sur re'vetur'a voj'o hejm'e'n post mal'sukces'a svat'iĝ'a vojaĝ'o. Ili ven'is al la ĉukĉa kultur'baz'o, kie mi loĝ'is tiu'temp'e, ven'is por nutr'i si'a'j'n hund'o'j'n, por iom ripoz'i ĉe ni kaj por iom aĉet'i en la lok'a faktor'i-o (ŝtat'a vend'ej'o). Tie ni kon'at'iĝ'is. Kejgin mal'bon'e parol'is rus'e, mi preskaŭ neniom kompren'is la ĉukĉan lingv'o'n. Umka, bon'eg'e sci'ant'e la rus'a'n, est'is ni'a interpret'ant'o. Ni long'e parol'is pri la Tundr'o, ĉukĉoj kaj ili'a viv'o kun kaj inter cerv'o'j kaj hund'o'j.
Sed jen Kejgin ek'vigl'iĝ'is: “Sed dir'u al mi, kiel viv'as la blind'ul'o'j tie, en Moskvo?”
Mi volont'e rakont'is: “Tie la blind'ul'o ek'amik'iĝ'is kun divers'a'j maŝin'o'j, kiu'j est'as mult'obl'e pli grand'a'j, pli fort'a'j ol li mem. Ĉiu el tiu'j maŝin'o'j pov'as en unu moment'o for'ŝir'i fingr'o'j'n, kripl'ig'i man'o'n, frakas'i pied'o'n — pov'as ek'kapt'i, en'turn'i, en'tord'i, en'rul'i la tut'a'n hom'o'n kaj far'i el li kaĉ'o'n. Kaj malgraŭ ĉio ĉi la maŝin'o'j est'as bon'eg'a'j amik'o'j de la hom'o. Ĉiu el ili labor'as por cent, por mil hom'o'j kun tranĉ'il'o'j, hak'il'o'j, ĉiz'il'o'j, martel'o'j, bor'il'o'j, alen'o'j, labor'as por ili pli bon'e, pli rapid'e, pli long'e ol la plej lert'a hom'a labor'ist'o, kaj tia'n maŝin'o'n tre oft'e pov'as direkt'i unu hom'o, kaj la moskvaj blind'ul'o'j ek'amik'iĝ'is kun la maŝin'o'j kaj iom post iom komenc'as reg'i ili'n!..”
Kejgin forges'as si'a'n mal'ĝoj'o'n, li entuziasm'iĝ'as: “Sed por kio est'as ĉi ĉio?”
Mi klar'ig'as. Kejgin de'nov'e en'pens'iĝ'as. “Sed dir'u al mi...” — li hezit'as, li balbut'as: “Dir'u al Kejgin...” — de'nov'e long'a paŭz'o. Li mal'laŭt'ig'as la voĉ'o'n ĝis flustr'o. — “Dir'u, ĉu la moskvaj blind'ul'o'j sci'as danc'i la danc'o'n de rosmar'o?”
Je tiu demand'o mi preskaŭ ek'rid'eg'is, sed ek'memor'is, ke ĉukĉo neniam pardon'os rid'o'n pri si, kaj tut'e serioz'e mi respond'is: “Tie, en Moskvo oni ne bezon'as la danc'o'n de rosmar'o. Knab'in'o'j ĉe ni edz'in'iĝ'as tiu'j'n, kiu'j sci'as kaj pov'as labor'i, sed ne danc'i. Tamen mi est'as cert'a, ke, se mi'a'j moskvaj kamarad'o'j bezon'us ek'lern'i la danc'o'n de rosmar'o, ili sen'dub'e ĝi'n lern'us...”
“Kaj danc'us?” — dub'em'e demand'as Kejgin.
“Pri tio mi est'as tut'e cert'a!” — sen'hezit'e respond'is mi.
Kejgin ek'rid'et'is. Ebl'e tio est'is la unu'a rid'et'o aper'int'a sur li'a vizaĝ'o post la inter'parol'o kun la bel'ul'in'o Vingeut.
Umka ek'ĝoj'is. Li bat'is mi'a'n ŝultr'o'n: “Vi bon'e parol'is, moskva frat'o, kaj mi vi'n cert'ig'as, ke Kejgin ankaŭ danc'os la danc'o'n de rosmar'o. Mi mem instru'os ĝi'n al li. Mi ankaŭ instru'os al li kur'i tiel rapid'e, kiel ĉiu ĉukĉa jun'ul'o, instru'os al li kauri tiel bon'eg'e, kiel ĉiu tundr'an'o, ne, li ĉi ĉio'n far'os pli bon'e ol ali'a'j. Li far'os por si glit'vetur'il'o'n, facil'a'n kiel flug'il'o de mev'o, kaj mi elekt'os por li la plej rapid'a'j'n kur'ul'o'j'n en mi'a cerv'ar'o. Dum la rus'a fest'o* en Uelen mi pren'os kun li la prim'us-on kaj la vek'horloĝ'o'n kun muzik'o. Jes, la destin'it'a viv'i dev'as lern'i la danc'o'n de rosmar'o!”
La ĉef'a'j revoluci'a'j fest'o'j est'as la 7-a de novembr'o kaj la unu'a de maj'o. Tiam la reprezent'ant'o'j de la Oficial'a Reg'ist'ar'o invit'as la indiĝen'o'j'n el la Tundr'o al si'a'j ej'o'j kaj aranĝ'as por ili divers'a'j'n konkurs'o'j'n kun premi'o'j: long'distanc'a'j'n kur'o'j'n, cerv'o- aŭ hund'o'vetur'ad'o'n, paf'ad'o'j'n, ktp.
La ĉukĉa kultur'baz'o ĉe la golf'et'o de Sankt'a Laŭrenc'o est'is konstru'at'a de la Sovet'a reg'ist'ar'o en 1925-26. Ĝi hav'as vend'ej'o'j'n, mal'san'ul'ej'o'n, best'kurac'ej'o'n, lern'ej'o'n.
Kejgin ek'rid'is. Ankaŭ mi.
(El “Esperant'a Lig'il'o”, n-ro'j 5-8, 1933)
Klar'ig'o de kelk'a'j vort'o'j uz'it'a'j en la skiz'o.
Vort'o'j el la ĉukĉa lingv'o est'as klar'ig'it'a'j en parentez'o'j tuj post la vort'o'j.
Ĉi tiu'n skiz'o'n mi verk'is special'e por ni'a “Esperant'a Lig'il'o” kaj dediĉ'as ĝi'n al mi'a'j esperant'ist'a'j amik'o'j de la Mal'proksim'a Orient'o. La skiz'o est'is skrib'it'a jam en juni'o de 1934, sed mi perd'is la manuskript'o'n dum mi'a vojaĝ'o al Turkmeni'o en la sam'a jar'o. Nur dum ĉi-jar'a liber'temp'o (1938) mi ek'prov'is re'skrib'i ĝi'n, kaj jen la rezult'o. Laŭ stil'o kaj ebl'e laŭ emoci'o ĝi ne est'as la sam'a, tamen laŭ fakt'o'j kaj laŭ spirit'o ĝi cert'e rest'as ne ŝanĝ'it'a.
Ju pli grand'iĝ'as ni'a'j mond'a'j urb'eg'o'j, la centr'o'j de la civilizaci'o, des pli mal'grand'iĝ'as la hom'o, des pli li banal'iĝ'as kaj trivial'iĝ'as, bagatel'iĝ'as kaj mizer'iĝ'as, ĝis fin'e li est'as nur'a mikrob'o, sen'signif'a bacil'o, pri kies viv'o kaj mort'o neni'u plu interes'iĝ'as. Kaj grav'as tiam ne la hom'o mem sed li'a kapital'o, ne li'a kap'o sed li'a poŝ'o, ne li'a kor'o sed li'a or'o.
Tut'e ali'e est'as en la arkt'a region'o de la nord-orient'a Azi'o, en la Tundr'o de la ĉukĉoj. Tiu arkt'a dek'du'mil'person'a popol'et'o divid'iĝ'as en grup'et'o'j'n de kelk'a'j individu'o'j, kiu'j loĝ'as en la mult'mil'kilo'metr'a tundr'o oft'e je cent'mejl'a'j distanc'o'j unu de la ali'a. Tie oni lern'as ŝat'i la hom'o'n mem, ĝust'e taks'i li'a'n viv'o'n, respekt'i li'a'n liber'ec'o'n. La ĉukĉo sci'as interes'iĝ'i pri si'a najbar'o ĉu proksim'a, ĉu mal'proksim'a, ĉu sam'gent'a, ĉu ali'land'a; li pretend'as kon'i ĉiu'n hom'o'n en la Tundr'o; li fier'as sci'i ĉio'n pri ĉiu kaj prov'as help'i al ĉiu en ĉio bon'a kaj honest'a.
Mi al'ven'is al la ĉukĉa kultur'baz'o apud la golf'o de Laŭrenc'o ĉe la Bering'a mar'kol'o en la fin'o de juli'o 1929 kaj pas'ig'is tie kelk'a'j'n eg'e angor'a'j'n monat'o'j'n de mi'a cert'e aventur'plen'a viv'o.
Kiam mi ankoraŭ est'is je distanc'o de mult'a'j cent'mejl'o'j de la baz'o, la baz'an'o'j jam sci'is pri mi'a al'ven'o. La ĉukĉoj rakont'ad'is al ili, ke ven'as nord'e'n mir'ind'a blind'ul'o por vizit'i si'a'n frat'o'n, la baz'a'n veterinar'o'n, kiu jam de'long'e forges'int'e ĉio'n kaj ĉiu'j'n ir'is vag'ad'i en la plej ne'penetr'ebl'a'j'n angul'o'j'n de la tundr'o por pri'stud'i tie la viv'manier'o'n de la ĉukĉaj cerv'ar'o'j. La ĉukĉoj sent'is kiel si'a'n sankt'a'n dev'o'n inform'i la veterinar'o'n pri la al'ven'o de li'a blind'a frat'o, kaj ili far'is tio'n mult'e pli rapid'e ol ĉiu'j radi'o'staci'o'j de la Nord'o.
La ĉukĉoj rakont'is entuziasm'e, ke la blind'ul'o lud'as ŝak'o'j'n kaj est'as ŝak'ĉampion'o de la ŝip'o, sur kiu li vojaĝ'as; ke li vizit'is mult'a'j'n land'o'j'n sed am'as nur unu ne'kon'at'a'n al ili land'o'n, Esperant'uj'o'n; ke li sci'as kelk'a'j'n lingv'o'j'n, eĉ la amerik'a'n, sed prefer'as al ĉiu'j la inter'naci'a'n lingv'o'n esperant'o'n; ke li kon'at'iĝ'is kun mult'a'j popol'o'j sed plej'e ŝat'as la ĉukĉan. Mister'e ili komunik'ad'is, ke la blind'ul'o iam lud'is mult'a'j'n muzik'il'o'j'n, sed nun li lud'as neniu'n, ĉar...; li iam kant'is si'a'j'n propr'a'j'n kant'o'j'n, sed nun li ne kant'as plu, ĉar...; iam li oft'e rid'is, sed nun li eĉ rid'et'as mal'oft'e, ĉar... Kaj la tundr'a fantazi'o ek'labor'is.
Ven'int'e al la baz'o, mi pet'is tuj unu el la kun'labor'ant'o'j de mi'a frat'o, ke li kon'at'ig'u mi'n detal'e kun la plan'o de la baz'o, ke li montr'u al mi ĉiu'j'n voj'o'j'n kaj voj'et'o'j'n al la mar'o kaj al la tundr'o, al la mont'et'o'j kaj al la lag'o'j. Vesper'e mi promen'ad'is jam sol'a kun mi'a baston'o ĉie tra la baz'o. Tio ŝajn'is super'i ĉiu'j'n atend'o'j'n de la ĉukĉoj, tut'e konstern'it'a'j ili nur ripet'ad'is: “Kakume, kakume! (Mir'eg'o, mirakl'o!)” Kaj Kakume iĝ'is mi'a nom'o en la Tundr'o.
Ne mult'a'j ĉukĉoj loĝ'is en la baz'o mem aŭ apud'e, sed ili oft'e ven'is tie'n jen al la baz'mal'san'ul'ej'o, jen por i'o'n aĉet'i aŭ vend'i en la faktori'o (baz'magazen'o), jen por ven'ig'i si'a'j'n infan'o'j'n al la baz'lern'ej'o aŭ i'o'n al'port'i al ili el la mal'proksim'a hejm'o. La infan'o ja est'as idol'o de la Tundr'o, ĉirkaŭ kiu centr'iĝ'as la tut'a ĝi'a viv'o. Oft'e ili ven'is al la baz'o simpl'e por amuz'i si'n, por re'freŝ'iĝ'i kaj vid'i ali'land'aĵ'o'j'n ne'vid'ebl'a'j'n en la Tundr'o.
Tim'em'a'j kiel cerv'id'o'j kaj sci'vol'a'j kiel polus'vulp'et'o'j ili laŭ'kutim'e vag'ad'is ar'et'e tra ni'a'j komun'a'j kaj privat'a'j loĝ'ej'o'j, interes'iĝ'ant'e pri ĉio kaj ĉiu, neni'o'n pas'ant'e ne'rigard'it'e, neniu'n las'ant'e ne rimark'it'e. Modest'a'j kaj ĝentil'a'j ili diligent'e stud'is sur ni'a'j mur'o'j ĉiu'j'n portret'o'j'n, bild'o'j'n kaj fotograf'aĵ'o'j'n, si'n'gard'em'e esplor'is bagatel'aĵ'o'j'n kaj ornam'aĵ'o'j'n sur ni'a'j komod'o'j aŭ tualet'tabl'o'j, inspekt'is detal'e ĉiu'j'n kest'o'j'n, valiz'o'j'n kaj ŝrank'o'j'n, kun mir'o rigard'ant'e en ĉiu'j'n angul'et'o'j'n, pri'palp'ant'e kritik'e ĉiu'j'n objekt'o'j'n. — Sen'bru'e kaj trankvil'e ili admir'is ĉio'n, neniu'n envi'ant'e; pri mult'o ili est'is entuziasm'a'j, sed pet'is neni'o'n. Pri ŝtel'o'j dum ĉi tiu'j kolektiv'a'j tra'rigard'o'j neniam iu plend'is; la ĉukĉoj ŝajn'is absolut'e honest'a'j. En la baz'a komun'manĝ'ej'o ili star'ad'is kontraŭ ni kaj fiks'e rigard'ant'e ni'a'j'n buŝ'o'j'n observ'is plej'atent'e kio'n, kiel kaj kiom manĝ'is aŭ trink'is ĉiu el ni. Kaj la Tundr'o oft'e sci'is pri ĉiu el ni tia'j'n detal'o'j'n, pri kiu'j ni mem eĉ ne suspekt'is, kaj est'ant'e humor'ul'o'j, la ĉukĉoj naiv'e karikatur'is ĉio'n, kio'n ili trov'is rid'ind'a en ni. La baz'an'o'j furioz'is pro ĉi tiu'j indiĝen'a'j invad'o'j, sed la baz'estr'o, mir'ind'e grand'anim'a hom'o, pet'is ĉiu'j'n est'i pacienc'a'j kaj toler'em'a'j, kaj ni toler'is. Nur ni'a apotek'ist'o-kurac'ist'o, eŭrop'e eduk'it'a person'o, ĉiam skandal'is kaj publik'e postul'is, ke la indiĝen'o'j est'u diskret'a'j kaj ne ŝov'u si'a'n tundr'a'n naz'o'n en la privat'a'n viv'o'n de la eŭrop'an'o'j. Li est'is komun'ist'o kaj cel'is politik'a'n karier'o'n, tial li parol'is ĉiam kun grand'a aplomb'o kaj ĉiam pli laŭt'e ol est'is bezon'e. Mi ne vol'as menci'i li'a'n naci'ec'o'n por ne est'ig'i antaŭ'juĝ'o'j'n kontraŭ iu naci'o, des mal'pli ĉar tia tip'o est'as trov'ebl'a ĉie en la eŭrop'e eduk'it'a, kapital'ist'e civiliz'it'a sfer'o. La tundr'a'j karikatur'ist'o'j pentr'is li'n flakon'form'a, kun apotek'sur'skrib'o “amoniak'o”. Je li'a aper'o ĉiu'j ŝajn'ig'is tern'i. La kurac'ist'o furioz'is.
Dum la indiĝen'a'j invad'o'j mi kon'at'iĝ'is kun Nerulteng, brav'a dek'naŭ'jar'ul'o. Li flu'e parol'is rus'lingv'e, ĉiam ŝerc'is kaj mult'e rid'is. Li'a en'land'a rus'slang'o far'is la ŝerc'o'j'n du'obl'e rid'ig'a'j. Unu foj'o'n li demand'is mi'n, ĉu mi sci'as, kiel la ĉukĉoj nom'as si'n mem. Mi hav'is neni'a'n ide'o'n pri tio.
“Do sci'u: ni nom'as ni'n Ligi-Oravilli, kio signif'as: la ver'a'j hom'o'j. La ali'a'j'n naci'an'o'j'n ni nom'as laŭ ili'a'j nom'o'j aŭ simpl'e hom'o'j”.
Aŭd'int'e ĉi tiu'n pretend'a'n nom'o'n de la arkt'a popol'et'o, mi ek'rid'eg'is kiel pri la plej bon'a sprit'aĵ'o de la Tundr'o, sed Nerulteng vid'ant'e mi'n rid'i, eĉ rid'eg'i, tut'e mal'ĝoj'is:
“Ĉu ni ne est'as fakt'e la ver'a'j hom'o'j?” — Li dir'is kaj al'don'is mal'laŭt'e: “Ĝis nun ni neniam dub'is, ke ni est'as Ligi-Oravilli”.
Mi est'is rav'it'a. Ni amik'iĝ'is.
Nerulteng sci'is sufiĉ'e bon'e leg'i rus'lingv'e, kaj li pet'is mi'n don'i al li i'a'n bel'a'n libr'o'n. Hazard'e mi don'is al li la rakont'o'j'n pri la mal'proksim'a Nord'o de Jack London, kaj de tiam post ĉiu tra'leg'it'a rakont'o li ven'is por demand'i mi'n, ĉu ĉio est'as ver'a, kio'n oni skrib'is en la libr'o. Mi'a ĉiam'a respond'o est'is, ke Jack London est'as tut'mond'a fam'a aŭtor'o, sekv'e oni pov'as kred'i al li. Tamen la sang'avid'a'j tip'o'j kaj terur'a'j scen'o'j de la mal'proksim'a amerik'a Nord'o tut'e for'est'is en ni'a mal'proksim'a Nord'o, kaj ili impres'is la jun'ul'o'n ne'imag'ebl'e; li ĉes'ig'is si'a'j'n ŝerc'o'j'n kaj ne rid'is plu. Ĝust'e tiu'temp'e mi est'is okup'at'a je mi'a'j person'a'j aflikt'o'j kaj tut'e mal'atent'is la psikologi'a'n stat'o'n de mi'a tundr'a amik'o.
Iu'n tag'o'n la propagand'a fak'o de la baz'o invit'is la indiĝen'a'j'n gast'o'j'n al ni'a klub'ej'o por pas'ig'i tie hor'o'n rigard'ant'e kin'o'film'o'n. La eŭrop'e eduk'it'a kurac'ist'o lud'is violon'e kaj mi akompan'is li'n per gitar'o. Tio est'is ni'a kutim'a kontribu'o al la amuz'o en la kun'est'ad'o'j de la baz'an'ar'o.
Mi'a jun'a amik'o sid'is apud mi; li'a man'o kuŝ'is sur mi'a genu'o, li'a kap'o prem'iĝ'is al mi'a ŝultr'o. Li est'is mal'seren'e silent'em'a.
Mi ek'agit'is: “La mond'o est'as divid'it'a je du mal'amik'a'j tend'ar'o'j, kiu'j deklar'is unu kontraŭ la ali'a sen'indulg'a'n, kruel'eg'a'n milit'o'n, milit'o'n ne'ĉes'ig'ebl'a'n ĝis la mort'o. Ĉiu el ni, eĉ en la plej mal'proksim'a Tundr'o pov'as iĝ'i en ĉiu moment'o sen'kulp'a viktim'o de tiu ĉi ne'sat'ig'ebl'a mal'am'eg'o. Tial ĉiu nun dev'as sci'i plej klar'e, je kies flank'o li star'as”.
La film'o komenc'iĝ'is. Unu'e oni montr'is kelk'a'j'n scen'o'j'n el la mond'milit'o kaj post'e scen'o'j'n el la rus'a en'land'a batal'ad'o. Ni lud'is ĉiu'spec'a'j'n marŝ'o'j'n kaj la fam'a'j'n milit'kant'o'j'n de la rus'a revoluci'o. La man'o de la jun'ul'o trem'is ĉiam pli kaj pli; li ŝajn'is febr'i. Jen sur la film'o aper'is la sen'nombr'a'j ar'o'j de la Ruĝ'a Arme'o ir'ant'a'j atak'i la last'a'n, ne'al'ir'ebl'a'n bastion'o'n de la kontraŭ'revoluci'o. La blank'ul'o'j bombard'as ili'n de aeroplan'o'j, kanon'as de la mar'o per la alianc'a ŝip'ar'o, verŝ'as sur ili'n murd'a'n pluv'eg'o'n de ĉiu'j flank'o'j. Mil'o'j da ruĝ'ul'o'j fal'as, sed ili'n anstataŭ'as ali'a'j mil'o'j, dek'o'j da mil'o'j, kaj ili ir'as ĉiam antaŭ'e'n, ĉiam proksim'iĝ'ant'e pli kaj pli. Jen en la mal'proksim'o vid'iĝ'is la ruĝ'a kavaleri'o. Nov'a pluv'eg'o da kugl'o'j, bomb'o'j, grenad'o'j.
Entuziasm'a “hur'a” de la baz'an'o'j ek'sku'is la hal'o'n. Ni ek'lud'is la marŝ'o'n de Budjonij (fam'a kavaleri'general'o). En tiu moment'o la jun'ul'o subit'e ek'salt'is; li trem'is. Kapt'int'e mi'a'n man'o'n li ek'kri'is kvazaŭ frap'it'e de epilepsi'o: “Ne'ebl'e! Ne'ebl'e!” Pro la ne'atend'it'a ek'mov'o mi las'is la gitar'o'n fal'i sur la plank'o'n. Laŭ'ebl'e ĝentil'e mi prov'is re'sid'ig'i la knab'o'n sur la benk'o'n. “Ĉio est'as ebl'a en ni'a mond'o, ĉio est'as ebl'a ĉe ni! Trankvil'iĝ'u!”
La kurac'ist'o aŭd'ebl'e ek'grinc'ig'is la dent'o'j'n.
Sur la film'o la ruĝ'ul'o'j jam pren'is la ne'al'ir'ebl'a'n fortik'aĵ'o'n; nun ili bajonet'as la terur'ig'it'a'j'n blank'ul'o'j'n. La aeroplan'o'j rapid'e mal'aper'as, la alianc'a'j ŝip'o'j kur'as for en panik'o.
“Muzik'o'n, muzik'o'n!” — Kri'is la ekzalt'it'a'j baz'an'o'j, sed la ĉukĉoj silent'is. Mi pen'is iel agord'i la gitar'o'n.
Prem'ant'e la vizaĝ'o'n kontraŭ mi'a ŝultr'o la knab'o paroksism'e plor'eg'is:
“Mi ne kred'as, mi ne vol'as tio'n kred'i!”
Mi'a kor'o ek'dolor'is ne'toler'ebl'e.
“Pel'u for ĉi tiu'n idiot'o'n!” — Serpent'e sibl'is la kurac'ist'o. — “Kial vi vart'as ĉi tiu'n rosmar'id'o'n kiel infan'o'n?” Kaj li al'don'is tia'n mal'dec'aĵ'o'n, ke mi pro ĝi ruĝ'iĝ'is ĝis la orel'o'j.
“Silent'u, eŭrop'e eduk'it'a simi'o!” — Mi ek'kri'is ankaŭ trem'ant'e, pro koler'o.
Sur la film'o, la masakr'o'n de la blank'ul'o'j nun part'o'pren'is ankaŭ la kavaleri'o. Kap'o'j, man'o'j, pied'o'j turn'iĝ'is en la ruĝ'a aer'o; ĉiu'flank'e'n dis'ŝpruc'is hom'a cerb'o; torent'e flu'is la sang'o.
“Muzik'o'n, muzik'o'n! Kial ne lud'as la muzik'o?” — Frenez'is la baz'an'o'j. Mal'seren'e silent'is la indiĝen'a'j gast'o'j. La mal'ben'it'a gitar'o ne vol'is agord'iĝ'i. La jun'ul'o plor'eg'is — mi'a kor'o dolor'is ĉiam pli fort'e.
“For de tie ĉi, mal'ben'it'a urs'id'o!” — Sibl'is tim'ig'e la kurac'ist'o kaj fort'e ek'bat'is la kap'o'n de la jun'ul'o per si'a arĉ'o.
“Ne tuŝ'u li'n, diabl'a simi'o!” — Mi ek'kri'is, kaj la arĉ'o ek'flug'is trans la tut'a'n hal'o'n. Grinc'ig'ant'e la dent'o'j'n li ek'kapt'is mi'a'n gorĝ'o'n.
“Man'o'j'n for de Kakume!” — Aŭd'iĝ'is sam'temp'e dek'o da voĉ'o'j. Ili aparten'is al la indiĝen'o'j. Iu bat'is li'a'n man'o'n for de mi'a gorĝ'o. Mi lev'is la gitar'o'n por dis'bat'i ĝi'n sur la kap'o de la ofend'int'o, sed la kuir'ist'in'o de la baz'o ek'ĉirkaŭ'pren'is ĝi'n per si'a'j man'o'j: “Kompat'u la gitar'o'n, ho Kakume! Ni ja ne pov'os aĉet'i ali'a'n en la Tundr'o”.
La blank'ul'o'j sur la film'o kur'eg'is for. La film'o'n plen'ig'is la ruĝ'a'j triumf'ant'a'j standard'o'j.
“Muzik'o'n, muzik'o'n!” — Furioz'is la ĉe'est'ant'o'j. — “Kio'n tie far'as la muzik'ist'o'j?”
De'nov'e ni ek'lud'is la marŝ'o'n de Budjonij: “Alt'alt'e en ĉiel'o flug'as ruĝ'standard’”. Al ni al'iĝ'is la ekscit'it'a ĥor'o de la baz'an'o'j: “Ĉeval'e rapid'eg'as ni al mort'batal’”.
Nun neni'u plu aŭd'is ke la gitar'o est'as ne'agord'it'a, ke la violon'o son'as mizer'eg'e, ĉar la violon'ist'o ĝem'is pro dolor'o en la man'o. Klin'int'e si'n al mi'a orel'o li koler'eg'e sibl'is, ŝpruc'ig'ant'e sur mi'n torent'o'n da rabi'a saliv'o:
“Pri ĉi ĉio ni parol'os kun vi en la ĉel'o (komun'ist'a organiz'aĵ'o), pro ĉi ĉio mi venĝ'os je vi. Mi vi'n neni'ig'os, nul'ig'os! Mi far'os el vi polv'o'n! Mi vi'n for'manĝ'os, for'glut'os kun ĉiu'j vi'a'j ekskrement'o'j!”
Surd'ig'a sur'vang'o inter'romp'is li'a'n sibl'ad'o'n. Li ek'hurl'is.
La film'o fin'iĝ'is. Oni en'ŝalt'is la lum'o'n.
Post la film'o'montr'ad'o la baz'estr'o al'parol'is la gast'o'j'n de la Tundr'o:
“Dum tiu ĉi vintr'a sezon'o la kultur'baz'o intenc'as send'i en la Tundr'o'n al vi'a'j vilaĝ'o'j kaj vilaĝ'et'o'j ni'a'j'n kin'o'film'o'j'n por tia'manier'e help'i al vi pli'larĝ'ig'i vi'a'n mens'a'n horizont'o'n kaj almenaŭ iom lev'i vi'a'n kultur'a'n stat'o'n. Sed ni tut'e ne kon'as ankoraŭ la tundr'a'n rigard'ont'ar'o'n kaj ne sci'as, kio plaĉ'as kaj mal'plaĉ'as al ĝi. Kio'n montr'i, kio'n ni montr'u al la loĝ'ant'ar'o de la Tundr'o?
Hodiaŭ ni far'is prov'a'n montr'o'n, kaj ni tre'eg'e vol'us aŭd'i vi'a'n sincer'a'n opini'o'n pri la ĵus'vid'it'a film'o. Tio mult'e help'os ni'n pri ni'a elekt'o de repertuar'o por la Tundr'o”.
Post long'a silent'o ek'parol'is blank'barb'ul'o, la indiĝen'a aŭtoritat'o en la Tundr'o:
“Laŭ'ŝajn'e, vi eŭrop'an'o'j est'as saĝ'a'j, tre saĝ'a'j, mult'e pli saĝ'a'j ol ni: vi invent'is ĉas'paf'il'o'n, motor'boat'o'n, kuir- kaj kudr'o'maŝin'o'j'n, gramofon'o'n kaj ali'a'j'n aĵ'o'j'n util'eg'a'j'n eĉ por ni en la Tundr'o. Vi invent'is ankaŭ vapor'ŝip'o'n, aeroplan'o'n, aŭtomobil'o'n, elektr'a'n lum'o'n, telefon'o'n, telegraf'o'n, radi'o'n, kin'o'film'o'j'n kaj mult'a'j'n ali'a'j'n mir'ind'aĵ'o'j'n, kies nom'o'j'n ni neniam aŭd'os en ni'a'j jarang-oj (tend'o'form'a tundr'a kaban'o). Ĉi ĉio est'as bon'eg'a afer'o, pro ĉi ĉio vi'n dank'as kaj admir'as la Tundr'o. Sed sam'temp'e vi el'pens'is ankaŭ mult'e, tro mult'e por mort'ig'i la hom'o'n. Unu el tiu'j terur'ig'a'j maŝin'o'j por hom'mort'ig'ad'o, kiu'j'n vi ĵus montr'is al ni, pov'as dum kelk'a'j minut'o'j neni'ig'i la tut'a'n ni'a'n popol'o'n, la tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n de la Tundr'o. Ĉu ni pov'as admir'i tio'n? Ĉu ni rajt'as nom'i tio'n saĝ'a? Sed vi ŝajn'as fier'i pri tio. Se tio est'as saĝ'ec'o, ĝi est'as fatal'a saĝ'ec'o, gvid'ant'a vi'n al vi'a pere'o kaj ebl'e al la ni'a ankaŭ. Do, laŭ ni'a kompren'o, vi est'as mal'saĝ'a'j, tre mal'saĝ'a'j, mult'e pli mal'saĝ'a'j ol ni; vi est'as fatal'e mal'saĝ'a'j. Antaŭ long-long'temp'e, kiam ni est'is ankoraŭ sovaĝ'ul'o'j, sekv'e mal'saĝ'a'j, ni ankaŭ sci'is mort'ig'i unu la ali'a'n, jen pro gent'a'j, jen pro vilaĝ'a'j, jen pro famili'a'j, jen eĉ pro person'a'j motiv'o'j. Sed tiu'j temp'o'j jam pas'is antaŭ long'e, kaj nun vi neniam aŭd'as pri i'a'j hom'mort'ig'o'j inter ni pro kia ajn kaŭz'o. Do laŭ'ŝajn'e ni est'as mal'saĝ'a'j, mult'e pli mal'saĝ'a'j ol vi, sed ni'a mal'saĝ'ec'o ne est'as fatal'a, do fakt'e ni est'as saĝ'a'j, mult'e pli saĝ'a'j ol vi.
Montr'ad'u al ni en vi'a'j kin'o'film'o'j vi'a'j'n saĝ'aĵ'o'j'n, kaj neniam montr'u vi'a'j'n mal'saĝ'aĵ'o'j'n, kaj la Tundr'o ŝat'eg'os vi'a'j'n film'o'j'n kaj ben'os vi'n”.
La mal'jun'ul'o fin'is; la indiĝen'o'j laŭt'e aplaŭd'is li'n, la eŭrop'an'o'j konfuz'it'e silent'is, nur mi aplaŭd'is kaj kri'is: “Bravissimo, Ligi-Oravilli!”
Respond'i kaj nul'ig'i la efekt'o'n de la tundr'a orator'aĵ'o oni komisi'is al la kurac'ist'o, al la eŭrop'e eduk'it'a hom'o. Li dir'is:
“Vi'a tundr'a soci'o est'as soci'o de primitiv'a komun'ism'o. De vi'a komun'ism'o la hom'ar'o, tra sen'ĉes'a'j klas'batal'o'j, kiu'j ĉiam signif'is progres'o'n, far'is si'a'n grand'a'n cikl'o'n kaj kun la kultur'a'j akir'aĵ'o'j de mil'jar'o'j nun re'ven'as de'nov'e al komun'ism'o. Sed ni'a nun'a komun'ism'o ne est'as la vi'a. La ni'a est'as baz'it'a sur scienc'a fundament'o, ekip'it'a per ĉiu'flank'a'j teori'a'j kaj praktik'a'j sci'aĵ'o'j, arm'it'a per mult'jar'a milit'spert'o. La tundr'a soci'o nun ankaŭ dev'as komenc'i si'a'n klas'batal'o'n kontraŭ si'a'j ekspluat'ant'o'j”.
“Ni tia'j'n ne hav'as!” — Ek'kri'is la ĉukĉoj.
“Jes, vi ili'n hav'as. Ekzempl'e, la kutr'o'posed'ant'o'j inter vi, ĉu ili ne est'as pli riĉ'a'j ol vi?”
La tundr'an'o'j ek'bru'is: “Ni uz'as la kutr'o'j'n komun'e, ni ĉas'as ĉiam kolektiv'e kaj ĉio'n divid'as inter ni egal'part'e”.
“Jes, jes”, — daŭr'ig'is la parol'ant'o, — “sed la kutr'o'mastr'o tre oft'e akcept'as en la kolektiv'o'n de ĉas'ist'o'j si'a'n fil'et'o'n 12- aŭ 13-jar'a'n, kaj post la ĉas'o la knab'o ankaŭ ricev'as egal'part'o'n da ĉas'aĵ'o. Ĉu tio ne est'as mask'it'a form'o de ekspluat'ad'o?”
“En ĉiu'j'n ni'a'j'n kolektiv'o'j'n ni volont'e akcept'as la knab'o'j'n”, — argument'is la tundr'an'o'j.
“Bon'eg'e”, — konsent'is la agit'ist'o, — “sed tio tamen est'as mask'it'a form'o de ekspluat'ad'o. Mi ne bezon'as parol'i pri vi'a'j ŝaman'o'j (religi'saĝ'ul'o'j de idol'an'o'j en la Mal'proksim'a Nord'o), kaj kelk'a'j famili'o'j, kiu'j hav'as hered'a'j'n privilegi'o'j'n en mult'a'j rosmar- kaj fok'kuŝ'ej'o'j, tiu'j ja est'as sen'mask'a'j parazit'o'j de la Tundr'o. Ni aŭd'is eĉ pri iu ĉukĉa princ'o, kiu hav'ant'e i'a'n paper'aĉ'o'n sub'skrib'it'a'n iam de la imperi'estr'in'o Jekaterino la Du'a (la Grand'a) vag'ad'as kun si'a sekv'ant'ar'o laŭ la Tundr'o kaj suĉ'as la sang'o'n de ĝi'a popol'o. Sed pri ĉiu'j tiu'j parazit'o'j dev'us parol'i vi mem, ne ni; vi dev'as mal'kaŝ'i kaj sen'mask'ig'i vi'a'j'n ekspluat'ant'o'j'n, kaj vi cert'e far'us tio'n kaj batal'us kontraŭ ili, se vi est'us almenaŭ iom klas'konsci'a'j. Por help'i al vi ek'konsci'i vi'n klas'e, ni decid'is tra'vetur'i la Tundr'o'n montr'ant'e al vi per ni'a'j kin'o'film'o'j ni'a'j'n klas'batal'o'j'n kaj venk'o'j'n, ni'a'n revoluci'a'n teori'o'n kaj praktik'o'n. De nun mi mem prov'os trov'i vi'a'j'n klas'mal'amik'o'j'n, prov'os mal'mask'i ili'n kaj neni'ig'i”.
Nun aplaŭd'is la eŭrop'an'o, kaj la indiĝen'o'j mal'seren'e silent'is. Tamen iu kri'is: “Ne instru'i, sed lern'i de ili vi dev'as la komun'ism'o'n!”
La kurac'ist'o ek'fulm'is pro la fraz'o kaj ek'atak'is per la plej ofend'a'j vort'o'j. Mi sci'is, kiu dir'is la fraz'o'n sed cert'e ne vol'is perfid'i la dir'int'o'n, do mi nur konstat'is, ke la fraz'o'n dir'is ne mi, kvankam ĝi ekzakt'e esprim'is mi'a'n pens'o'n: ne instru'i sed lern'i de la ĉukĉoj la komun'ism'o'n dev'as vi, eŭrop'e eduk'it'a hom'aĉ'o.
Por fin'i la skandal'o'n, la baz'estr'o ferm'is la kun'ven'o'n. Hejm'e'n mi'n akompan'is Nerulteng; li est'is mal'hel'eg'a; li pesimist'is: “Io turn'iĝ'is en mi'a kor'o kaj ig'is mi'n ali'a hom'o. Mi ne pov'os nun gaj'i, mi neniam rid'os plu. Io turn'iĝ'is en mi'a kor'o kaj mi ek'sent'is mi'n tre'eg'e mal'jun'a, kvazaŭ mi est'us viv'int'a mil'jar'o'j'n kaj la viv'o jam ted'us mi'n. Io turn'iĝ'is en mi'a kor'o...”
La jun'ul'o evident'e nervoz'is. Ni dis'iĝ'is.
Nokt'mez'e oni kun'vok'is urĝ'a'n parti'kun'ven'o'n kun'e kun la aktiv'ist'o'j. Vok'i mi'n ven'is la kuir'ist'in'o. “Oni kulp'ig'os vi'n pro ĉiu'j mort'a'j pek'o'j. La bjuro (ĉel'estr'ar'o) jam hav'as propon'o'n”. Ŝi ja ĉio'n sci'is.
La tut'a'n nokt'o'n ĝis fru'maten'e daŭr'is la kun'ven'o. La ĉef-raport'ant'o est'is la kurac'ist'o. Li parol'is pri ant'i...ism'o inter la baz'an'o'j, pri ŝovinism'o ĉe la ĉukĉoj, pri kontraŭ'revoluci'a'j ide'o'j en la Tundr'o kaj fin'e pri bandit'ism'o en la baz'o mem. Li dir'is: “Tiu'n ĉi vesper'o'n oni atak'is mi'n en la klub'o mem: oni insult'is mi'n publik'e alud'ant'e mi'a'n naci'ec'o'n; oni romp'is al mi mi'a'n arĉ'o'n (li montr'is dis'romp'it'a'n arĉ'o'n); oni bat'is al mi la man'o'n (ĝem'ant'e li lev'is la man'o'n), kaj preskaŭ el'bat'is mi'a'j'n dent'o'j'n”.
Por fin'i tuj kaj por ĉiam tiu'j'n ĉi mal'bon'aĵ'o'j'n, li propon'is pel'i mi'n el la parti'o kaj send'i mi'n for en Vladivostok'o'n. Li al'don'is ke la bjuro en'tut'e sub'ten'as li'a'n propon'o'n. Oni ek'vot'is. Escept'e la bjuranojn kaj la kurac'ist'o'n neni'u lev'is man'o'n.
La sekretari'o ruĝ'iĝ'is: “La bjuro serioz'e pri'juĝ'is si'a'n decid'o'n kaj ĝi postul'as, ke ĉiu mem'konsci'a parti'an'o, konsider'ant'e la grav'ec'o'n de la demand'o...” De'nov'e neni'u man'o lev'iĝ'is. Est'iĝ'is ne'el'port'ebl'a situaci'o. Nun el'paŝ'is la baz'estr'o: “Mi propon'as far'i al Kakume publik'a'n mal'laŭd'o'n kaj avert'i li'n se...” La eŭrop'an'o'j lev'is la man'o'j'n por la propon'o, la indiĝen'o'j lev'is la si'a'j'n kontraŭ. La nombr'o'j est'is egal'a'j. De'nov'e ek'parol'is la sekretari'o; li minac'is trans'don'i la afer'o'n al la rajon'a parti'organiz'aĵ'o, al la region'a kaj eĉ en la centr'o'n. Re'e lev'iĝ'is la man'o'j por kaj kontraŭ la nombr'o'j rest'is la sam'a'j.
Nov'a konfuz'o. Por don'i pli'mult'o'n al la bjuranoj mi lev'is mi'a'n man'o'n, sed vid'ant'e tio'n la kuir'ist'in'o tuj mal'lev'is la si'a'n. La konfuz'o ĉiam kresk'is. Mi ŝanĝ'is lok'o'n kaj sid'iĝ'is apud mi'a bon'a protekt'ant'in'o. Ŝi obstin'is: “Se vi lev'os la man'o'n por, mi lev'os la mi'a'n kontraŭ kaj don'os pli'mult'o'n al la indiĝen'o'j”.
Maten'e en la manĝ'ej'o sur'mur'e est'is el'pend'it'a jen'a tekst'o: “La ĉel'o de la baz'o publik'e deklar'as al Kakume si'a'n sever'eg'a'n mal'laŭd'o'n pro li'a mal'disciplin'a kondut'o dum la last'a kin'o'kun'ven'o, kio mult'e mal'help'is kaj embaras'is la agit'kultur'a'n labor'o'n de la ĉel'o inter la indiĝen'o'j. La ĉel'o avert'as li'n ke...”
Tamen tag'mez'e sur'mur'e en la sam'a lok'o anstataŭ la publik'a mal'laŭd'o jam pend'is la karikatur'o de la violon'ist'o lud'ant'a violon'o'n per si'a long'a lang'o. Anstataŭ la kvar kord'regul'il'o'j vid'iĝ'is kvar azen'a'j orel'o'j. La kuir'ist'in'o cert'ig'is, ke sur la lang'o ŝi vid'as la naci'flag'o'n de la kurac'ist'o kaj en la orel'o'j ŝi sen'erar'e pov'is re'kon'i la azen'a'j'n orel'o'j'n de la bjuranoj.
Est'iĝ'is grandioz'a skandal'o. La bjuro mobiliz'is ĉiu'j'n komsomol'an'o'j'n (an'o'j de la komun'ist'a jun'ul'lig'o) de la baz'o kaj komisi'is al la kurac'ist'o mem gvid'i ili'a'n labor'o'n. Est'is pri'serĉ'at'a la tut'a baz'o, pri'demand'at'a'j kelk'a'j indiĝen'o'j. Oni ek'parol'is pri kontraŭ'revoluci'a organiz'aĵ'o en la Tundr'o. Iu eĉ vid'is list'o'n de ĝi'a'j membr'o'j. La afer'o'n inter'ven'is la GPU (politik'a sekret'serv'o). La kuir'ist'in'o antaŭ'dir'is amas'a'j'n arest'o'j'n inter la ĉukĉoj. Nerulteng tut'e mal'aper'is, sed li'a pli jun'a frat'o, la dek'ses'jar'a Taŭrulkotl ven'is vizit'i mi'n du tag'o'j'n post la kin'o'kun'ven'o. Li vol'is i'o'n rakont'i al mi, sed... Mi insist'is.
“Mi'a frat'o frenez'iĝ'is. Nun li ĉiam sid'as ĉe la mar'o kaj mal'gaj'as kaj mal'ĝoj'as, kaj vol'as parol'i al neni'u. Sed plej grav'e...”
Mi postul'is aŭd'i la plej grav'a'n.
“Li ĵet'is vi'a'n libr'o'n (de Jack London) en la mar'o'n. Pren'u por ĝi kio'n ajn vi vol'as, ho Kakume! Fel'o'n de blank'a urs'o, fok'jak'o'n, kurnarton (neĝ'o'vetur'il'o'n)”.
Mi klin'iĝ'is al li kaj flustr'is en li'a'n orel'o'n kio'n mi vol'us por la libr'o.
La sekv'ant'a'n maten'o'n mi iom mal'fru'is por la maten'manĝ'o. Kiam mi en'ir'is la manĝ'ej'o'n oni renkont'is mi'n per ĝeneral'a rid'o. Pens'ant'e ke tem'as pri io en mi'a vest'o, mi rapid'e pri'palp'is mi'n. La rid'o ankoraŭ pli'laŭt'iĝ'is. Vid'ant'e mi'a'n konfuz'eg'o'n, la bon'kor'a kuir'ist'in'o kompat'em'e ek'flustr'is: “Alt'e, alt'e, sub la plafon'o mem, sur lok'o neniel ating'ebl'a, pend'as nun la mal'ben'it'a publik'a mal'laŭd'o, sed vi pend'ig'is ĝi'n renvers'it'e”.
Ĉiu'j rid'eg'is. La baz'estr'o ordon'is tuj for'ig'i la mal'laŭd'o'n kaj la estr'o de la GPU invit'is mi'n amik'e lud'i ŝak'o'j'n kun li post la maten'manĝ'o.
Baldaŭ post tio unu antaŭ'tag'mez'o'n mi sid'is sol'a en mi'a ĉambr'o ĉe mi'a ŝak'tabul'o kaj pens'is solv'i original'a'n, tri'mov'a'n ŝak'problem'o'n trov'it'a'n ie en mal'nov'a revu'o. Kiam mi est'is preskaŭ traf'int'a je la ŝlos'il'o de ĝi'a solv'o, subit'e aŭd'iĝ'is terur'eg'a eksplod'o. La ter'o ek'trem'is, la dom'o ek'sku'iĝ'is, la fenestr'o'j ek'plend'is ĉiu'voĉ'e. La ŝak'a'j ge'reĝ'o'j, la nigr'a'j kaj la blank'a'j, ek'salt'is for de si'a tabul'o kaj sekv'at'a'j de la ĉirkaŭ'ant'ar'o ek'rul'iĝ'is ĉiu'flank'e'n por kaŝ'i si'n ie. Kun'e kun ili for'flug'is ankaŭ la ŝlos'il'o. Mi salt'is angul'e'n por vest'i mi'n kaj kur'i ekster'e'n. La angul'o est'is mal'plen'a: nek la palt'o, nek la ĉapel'o, nek eĉ la pend'il'o'j trov'iĝ'is tie. Preter mi'a'j fenestr'o'j kri'ant'e kaj bru'ant'e kur'eg'is la baz'an'o'j. Re'e kaj re'e mi pri'palp'is la angul'o'n, ĝis iel mi kompren'is, ke mi traf'is mal'ĝust'a'n angul'o'n. Vest'int'e mi'n fin'e mi el'kur'is la ĉambr'o'n. En ni'a sol'a, mal'grand'a strat'et'o mi renkont'is la kuir'ist'in'o'n. Ŝi ĉiam sci'is la unu'a ĉiu'j'n nov'aĵ'o'j'n ĉu la lok'a'j'n, ĉu la tut'mond'a'j'n. Ŝi cert'e ne hav'is temp'o'n por parol'i kun ĉiu en la strat'o, tamen por mi, kiel ĉiam, ŝi far'is escept'o'n, ĉar...
Iu ĉukĉo vag'ad'is sen'cel'e laŭ la bord'o de la mar'o (ĉar tio est'as ja la kutim'a okup'o de ĉi tiu'j tundr'a'j mal'labor'em'ul'o'j) kaj pas'is preter amas'o da ŝton'karb'o destin'it'a por la hejt'ad'o de la baz'o kaj precip'e por ŝi'a kuir'ej'o ĉe la baz'manĝ'ej'o. Subit'e li ek'vid'is inter la karb'er'o'j i'a'n bril'ant'a'n pir'o'form'a'n objekt'o'n. Se la objekt'o'n ek'vid'us ŝi, la kuir'ist'in'o de la baz'o, ŝi cert'e sci'us kio ĝi est'as, kaj kio'n far'i kun ĝi, sed la tundr'a mal'sci'ul'o, ho, mal'ben'it'a stult'ec'o! Pren'int'e pez'a'n ŝton'o'n, li prov'is dis'bat'i la objekt'o'n por vid'i kio'n ĝi en'ten'as intern'e. Nu, natur'e est'iĝ'is la eksplod'o, kiu'n ni ĉiu'j ĵus aŭd'is. Ĉar la objekt'o est'is dinamit'bomb'o. Ŝi ne atent'is kio okaz'is al la sovaĝ'ul'o. Ŝajn'as ke la bomb'o dis'ŝir'is al li la man'o'n aŭ la pied'o'n; aŭ la man'o'j'n kaj la pied'o'j'n, sed tio ne grav'is. Kiel ajn, oni pren'is li'n al la mal'san'ul'ej'o kaj kiel ebl'e kuŝ'ig'is li'n sur la blank'a'n eŭrop'a'n lit'o'n, sed ŝi cert'e ne lav'os la lit'tol'aĵ'o'n post li por la sam'a prez'o, ĉar ĉiu ja sci'as, ke ĉukĉoj est'as la plej mal'pur'em'a popol'o sur la ter'glob'o, kaj ili mal'bon'odor'as ne'toler'ebl'e. Ili oft'e ja lav'as si'a'j'n man'o'j'n per urin'o kaj pur'ig'as kuler'o'j'n kaj teler'o'j'n per si'a'j propr'a'j lang'o'j, sed tio ankaŭ ne grav'is nun. Grav'is nun la jen'o: la agent'o'j de la GPU jam esplor'as la afer'o'n sur la lok'o mem, sed ŝi sci'as bon'eg'e ke la ŝel'o est'as japan'a kaj la dinamit'o est'as amerik'a. La bomb'o'n ven'ig'is ĉi tie'n angl'a vapor'ŝip'o, antaŭ ne'long'e en'ir'int'a ni'a'n golf'et'o'n; ĝi vol'is plen'um'i neni'a'j'n inter'naci'a'j'n ceremoni'o'j'n, dev'ig'a'j'n je ĉi tia'j okaz'o'j al ĉiu ŝip'o vizit'ant'a fremd'a'j'n akv'o'j'n. Ĉi tiu grandioz'a Japan'a-amerik'a-angl'a komplot'o, help'at'a sen'dub'e de la Lig'o de Naci'o'j mem cel'is precip'e ŝi'a'n kuir'ej'o'n.
Sci'ant'e, ke la ĉukĉaj hejt'ist'o'j pro si'a fabel'oz'a mal'atent'em'o kaj mal'labor'em'o, ŝovel'as en la forn'o'n kun'e kun la karb'o kio'n ajn: rosmar'dent'o'j'n, balen'vertebr'o'j'n, cerv'o'korn'o'j'n ktp, ktp, la tut'mond'a hidr'o de la kontraŭ'revoluci'o vol'is, ke la dinamit'a bomb'o traf'u en la kuir'ej'forn'o'n kaj eksplod'u ĝust'e dum la tag'manĝ'o. Tia'manier'e pere'us ĉiu'j baz'an'o'j kaj for'brul'us la tut'a baz'o. Kaj eĉ se ne pere'us ĉiu'j baz'an'o'j, cert'e pere'us ŝi, la kuir'ist'in'o, “la sal'o de la sovetia land'o”; ja ne van'e dir'is kamarad'o Lenin, ke “nur la kuir'ist'in'o'j pov'as bon'e administr'i la regn'o'n”, kaj kamarad'o Stalin dir'is... Ŝi ne memor'is ekzakt'e kio'n dir'is kamarad'o Stalin pri la kuir'ist'in'a administr'ad'o, kaj ŝi ne hav'is temp'o'n por parol'i pri tio nun, ĉar ŝi dev'is rapid'eg'i al si'a kuir'ej'o, por tra'rigard'i tie ĉiu'j'n karb'er'o'j'n, destin'it'a'j'n por la forn'o, ja en ni'a'j temp'o'j de la tut'mond'a'j intrig'o'j, konspir'o'j kaj komplot'o'j, ŝi neniel pov'is fid'i la en'land'a'j'n mal'sci'ul'o'j'n, kiu'j per ŝton'o dis'bat'as la bomb'o'j'n en la centr'o de la baz'o mem. Cert'e, se ŝi administr'us la baz'o'n...
Du'on'rid'ant'a, du'on'konstern'it'a mi re'ven'is mi'a'n ĉambr'o'n kaj kolekt'int'e la ŝak'a'j'n ge'reĝ'o'j'n kun la sekv'ant'ar'o'j, prov'is de'nov'e okup'i mi'n je la solv'o de la tri'mov'a problem'o. Kaj jen strang'a ide'o tra'fulm'is mi'a'n kap'o'n; ke la ŝak'a problem'o est'as la problem'o de la hom'viv'o, de mi'a propr'a viv'o. La tri mov'o'j est'as: la nask'iĝ'o, la viv'ad'o kaj la mort'o. La du unu'a'j mov'o'j jam est'as far'it'a'j, kia dev'os est'i la tri'a? Van'e mi pen'is for'pel'i la pens'o'n, ĝi mastr'is mi'n pli kaj pli kaj baldaŭ ek'reg'is mi'a'n tut'a'n mens'o'n. Kia dev'os est'i mi'a tri'a mov'o?
Por liber'ig'i mi'n de ĉi tiu fiks'ide'o, mi prov'is rapid'e tra'analiz'i la ŝak'problem'o'n kaj tiel solv'i ĝi'n tuj. For'las'int'e ĉiu'j'n regul'o'j'n, mi mov'is la figur'o'j'n sur la tabul'o, jen la blank'a'n kurier'o'n, jen la reĝ'in'o'n. La nerv'ec'o ĉiam kresk'is, la problem'o ŝajn'is ne'solv'ebl'a. Mi mov'as la tur'o'n, la ĉeval'o'n, la nigr'a'n kurier'o'n kaj de'nov'e la blank'a'n. “Erar'o, erar'o! La problem'o ne pov'as est'i solv'ot'a!” Mi trem'is kvazaŭ pro ia nerv'a febr'o.
Kaj subit'e mal'ferm'iĝ'is la pord'o kaj mi'a'n ĉambr'o'n en'kur'eg'is Taŭrulkotl, la pli jun'a frat'o de mi'a amik'o Nerulteng. Li plor'is, li kri'is, li frenez'is, ĉiam parol'ant'e nur ĉukĉe. Mi ek'sent'is, ke okaz'is io ne'imag'ebl'e terur'a, io fatal'a, io ne're'vok'ebl'a.
“Parol'u rus'e! Rus'e! Je la diabl'o!” — Mi kri'is sving'ant'e la pugn'o'n antaŭ li'a vizaĝ'o, sed la knab'o, ordinar'e bon'e parol'ant'a rus'e, nun ŝajn'is forges'i ĉiu'j'n fremd'a'j'n vort'o'j'n. Fin'e mi disting'is du vort'o'j'n: “Nerulteng... hospital'o...” Kaj tuj mi ĉio'n diven'is, kompren'is kaj kviet'iĝ'is, lign'iĝ'is, ŝton'iĝ'is. Est'is kvazaŭ oni ek'turn'us en mi'a kor'o i'a'n ŝalt'il'o'n kaj el'ŝalt'is ĝi'n el la viv'o! Mi kviet'iĝ'is, la knab'o ankaŭ.
Ni ir'is la mal'san'ul'ej'o'n. Deĵor'ant'a fleg'ist'in'o star'iĝ'is en la pord'o.
“La doktor'o ordon'is neniu'n en'las'i la ĉambr'o'n de la mal'san'ul'o”.
Ni for'ŝov'is ŝi'n flank'e'n, kvazaŭ ŝi est'us iu sen'viv'a objekt'o, kaj en'ir'is al la mal'san'ul'o ĉiam dir'ant'e eĉ ne unu vort'o'n. Nerulteng re'kon'is ni'a'j'n paŝ'o'j'n.
“Kakume, Kakume, pro kio oni blind'ig'is mi'n?”
Mi est'is terur'it'a: “Kiu, Nerulteng, kiu blind'ig'is vi'n?”
Sen'son'e ek'plor'eg'is la indiĝen'o.
“Vi'a'j civiliz'it'a'j, eŭrop'e eduk'it'a'j hom'o'j, el'pens'int'a'j tia'j'n... tiu'j'n...”
La ĉambr'o'n en'paŝ'is la doktor'o. Post la kin'o'kun'ven'o li neniam parol'is kun mi.
“For de tie ĉi, for!” — Li ek'kri'is furioz'e.
Mi konfuz'iĝ'is.
“Mi pet'as pardon'o'n”, — mi komenc'is.
“Neni'a'n pardon'o'n al vi!” — Kri'eg'is la eŭrop'e eduk'it'a hom'o.
“Mi demand'as vi'n kiel doktor'o'n...”
Li inter'romp'is mi'n: “Hodiaŭ mi for'ig'is al li ambaŭ okul'o'j'n; morgaŭ mi for'ig'os li'a'n naz'o'n, la man'o'j'n kaj ebl'e la pied'o'j'n”. Li klin'is si'n al mi'a orel'o: “Kiel ajn, li viv'os, sed mi garanti'as al vi, ke li neniam plu skrib'os la karikatur'o'j'n, nek ŝov'os la naz'o'n en privat'a'n viv'o'n de eŭrop'an'o, kaj cert'e neniam lev'os la man'o'n kontraŭ iu el ni”.
Mi iĝ'is sen'mov'a, sen'voĉ'a; terur'a suspekt'o statu'ig'is mi'n, glaci'ig'is mi'n: al mi ek'ŝajn'is, ke li intenc'e blind'ig'is la mal'feliĉ'ul'o'n kaj plan'as flegm'e li'a'n plu'a'n kripl'ig'o'n.
“Kakume, Kakume”, — ĝem'is la mal'san'ul'o, — “ne las'u mi'n ĉi tie, pren'u mi'n for, li ja venĝ'as al mi”.
Post du-tri hor'o'j, kelk'a'j ĉukĉoj ven'is cerv'e al la mal'san'ul'ej'o kaj, spit'e de ĉiu'j protest'o'j de la kurac'ist'o, pren'is la mal'san'ul'o'n kaj vetur'ig'is li'n for en la patr'in'a'n sin'o'n de la mister'a Tundr'o.
Jam mult'a'j'n tag'o'j'n mi sid'is antaŭ la ŝak'tabul'o pen'ant'e solv'i la mal'ben'it'a'n tri'mov'a'n problem'o'n. Mi propon'is ĝi'n por solv'i al ĉiu'j ŝak'ist'o'j de la baz'o, kaj la baz'estr'o promes'is don'i premi'e al la solv'ont'o du botel'o'j'n da bon'eg'a konjak'o el si'a privat'a vin'proviz'o, kaj malgraŭ tio la problem'o ĉiam rest'is ne'solv'ebl'a. Dolor'is mi'a kor'o, dolor'is mi'a kap'o; la fiks'ide'o reg'is mi'a'n tut'a'n viv'ad'o'n. Mi ne pov'is plu dorm'i, ne pov'is plu pens'i pri io ali'a. Mi est'is mal'san'a spirit'e kaj korp'e kaj jam de'long'e dev'us turn'i mi'n al la kurac'ist'o, sed humil'iĝ'i post ĉi ĉio, kio okaz'is..! Des pli, ĉar li arogant'e fanfaron'as, ke mi nepr'e ven'os pet'i li'a'n pardon'o'n. Li atend'ad'is mi'n kaj fin'e mi ir'is al li: “Mi ne dorm'as jam dum mult'a'j nokt'o'j. Mi ven'as al vi”.
Li inter'romp'is mi'n: “Ĝis kiam vi pet'os publik'e pardon'o'n de mi, mi ne mov'os eĉ unu fingr'o'n por help'i vi'n, eĉ se vi est'os mort'ant'a”.
Silent'a mi re'ven'is hejm'e'n. La sam'a'n vesper'o'n la kurac'ist'o rid'ant'e rakont'ad'is ĉie, ke mi humil'iĝ'is kaj pet'os li'a'n pardon'o'n dum la ĝeneral'kun'ven'o de la baz'o.
Nokt'e mi halucin'is: la ŝak'a'j figur'o'j plend'is al mi; la blank'a'j pri la intrig'o'j kaj perfid'em'o de la nigr'a'j; la nigr'a'j pri mal'just'o kaj mal'nobl'ec'o de la blank'a'j.
Ven'is la tag'o de la kun'sid'o, kaj mi humil'e pet'is pardon'o'n. La eŭrop'an'o'j taktik'e silent'is, la indiĝen'o'j lev'iĝ'is indign'it'a'j kaj demonstrativ'e for'las'is la kun'ven'ej'o'n. El'ir'ant'e ekster'e'n mi aŭd'is la kuir'ist'in'o'n plor'et'i ĉe la pord'o.
“Pro kio vi tiel humil'ig'is vi'n antaŭ tiu sen'taŭg'ul'o?”
“Mi frenez'iĝ'as! Jam la kvin'a'n semajn'o'n mi ne pov'as dorm'i...”
La eŭrop'e eduk'it'a hom'o renkont'is mi'n per la plej ofend'a rid'o. “Oficial'e mi ne hav'as efektiv'a'n dorm'ig'il'o'n, kaj ne'oficial'e... oni ne don'as tia'j'n aĵ'o'j'n almoz'e eĉ al blind'ul'o'j”.
“Kio'n vi vol'as ankoraŭ?”
La kurac'ist'o ek'tus'et'is. “Mi vol'as unu'e, ke vi dir'u, kiu don'is al mi la sur'vang'o'n en la klub'ej'o; du'e, kiu konsil'is al mi ne instru'i, sed lern'i la komun'ism'o'n de ni'a'j indiĝen'o'j. Ĉi ĉio tre grav'as por la parti'o, kaj la parti'o por mi, sam'e kiel por vi, est'as antaŭ ĉio kaj super ĉio. Mi sci'as, ke la man'o'n dis'romp'is al mi vi'a ĉukĉa amik'aĉ'o, kaj li jam perd'is si'a'j'n okul'o'j'n pro la impertinent'aĵ'o kaj perd'us cert'e si'a'j'n man'o'j'n kaj ebl'e si'a'j'n pied'o'j'n, se oni ne for'vetur'ig'us li'n tiel ne'atend'it'e. La ali'a'j ankaŭ dev'os est'i pun'at'a'j”.
Moment'e, pro indign'o, mi absolut'e mut'iĝ'is. Est'iĝ'is long'a paŭz'o. Fin'e mi dir'is akcent'ant'e ĉiu'n vort'o'n: “Cert'e mi konfes'us al la parti'o ĉio'n, se ĝi ne hav'us en si'a'j vic'o'j tia'j'n abomen'end'a'j'n sen'taŭg'ul'o'j'n kiel vi'n, sed nun...” Mi ek'paŝ'is al la el'ir'ej'o.
“Halt'u!” — Ek'kri'is la kurac'ist'o. — “Halt'u kaj aŭskult'u! Mi ne hont'as dir'i aŭ far'i al vi kia'n ajn insult'aĵ'o'n, kia'n ajn mal'nobl'aĵ'o'n, ĉar vi est'as blind'a, kaj mi mal'estim'eg'as vi'n instinkt'e. Por mi vi est'as neni'aĵ'o, sterk'o, ekskrement'o!..”
Mi marŝ'is for; li ek'salt'is kaj sekv'is mi'n. Nun li du'on'flustr'is en mi'a'n orel'o'n:
“Se vi far'os tio'n, kio'n mi dir'is al vi, kaj pli'e, se vi trans'don'os al mi la solv'o'n de la ŝak'a tri'mov'a problem'o, kiu'n vi cert'e solv'os, mi promes'as al vi, la sam'a'n vesper'o'n las'i mi'a'n ŝrank'o'n mal'ŝlos'it'a, kaj en ĝi sur la supr'a bret'o dekstr'a'flank'e en la mal'antaŭ'a angul'o vi trov'os flakon'et'o'n kun la ĝust'a doz'o da kurac'aĵ'o por vi. Memor'u, sur la supr'a bret'o dekstr'a'flank'e...”
Hejm'e mi'n atend'is Taŭrulkotl kun ĝoj'e konstern'ig'a komunik'aĵ'o, ke li'a frat'o tut'e re'san'iĝ'is, re'ven'is si'a'n jarangon kaj vol'as vid'i mi'n. Ni ek'ir'is. Laŭ'voj'e la knab'o plend'is: “Ĉiu'n blind'ul'o'n en'loĝ'as kelja (diabl'o), ĉar la kelja am'as mal'lum'a'j'n angul'o'j'n, kaj ĉiu blind'ul'o ja est'as la plej mal'lum'a punkt'o en la mond'o, sed mi'a'n frat'o'n en'loĝ'as iu rabi'mal'san'a kelja; li mal'am'as ĉiu'j'n hom'o'j'n, insult'eg'as si'a'j'n amik'o'j'n, bat'ad'as mi'n sen'kompat'e kaj for'pel'is la ge'patr'o'j'n el la jarango...”
Efektiv'e mi trov'is la ge'mal'jun'ul'o'j'n sid'ant'a'j'n ekster'e apud si'a jarango. Ili ĝem'et'is plend'e kaj ripet'ad'is plor'e i'a'j'n sakrament'a'j'n preĝ'o'j'n kontraŭ la kelja kaj li'a'j malic'aĵ'o'j. Inter'romp'ant'e unu la ali'a'n ili rakont'is al mi en si'a en'land'a esperant'o, ke ili'a fil'o tuj ek'sent'is si'n pli bon'e en la tundr'a san'ig'ej'o. Kurac'at'a de la lok'a ŝaman'o per la tradici'a'j metod'o'j de la ĉukĉoj, per la ben'it'a'j kurac'il'o'j de la land'o, li'a'j vund'o'j rapid'e cikatr'iĝ'is kaj tut'e sen'dolor'iĝ'is. Nur la okul'o'j... Neni'u ja pov'as en'ŝov'i nov'a'j'n okul'o'j'n... Por neniel alud'i li'a'n mal'feliĉ'o'n ĉiu'j rid'is, ŝerc'is kaj est'is gaj'a'j. Sed la blind'ul'o'n en'loĝ'is ver'e terur'eg'a kelja.
Mi en'ir'is la jarangon kaj en'ramp'is en polog — la kest'o'form'a ĉambr'et'o far'it'a el fel'o'j de divers'a'j best'o'j.
Nerulteng renkont'is mi'n tre kor'e. Li amik'e sid'ig'is mi'n apud si sur la plej bon'a'n fel'o'n en la famili'o laŭ la kutim'o de la Tundr'o, ordon'is met'i antaŭ ni'n ĉio'n manĝ'ebl'a'n kio'n oni hav'is en si'a proviz'ej'o. Apog'int'e si'n intim'e sur mi'a'j'n genu'o'j'n, li konfes'is konfidenc'eg'e: “Est'as ver'o, mi insult'is mi'a'j'n amik'o'j'n, bat'is la frat'o'n, for'pel'is la ge'patr'o'j'n kaj ĝust'e pro tio, ke ili ĉiam rid'as, ĉiam est'as gaj'a'j, ĉar... ĉar... kiu rajt'as rid'i nun, se la mond'o est'as divid'it'a je du mal'amik'a'j tend'ar'o'j, kiu'j deklar'is unu kontraŭ la ali'a sen'indulg'e kruel'eg'a'n milit'o'n, ne'pac'ig'ebl'a'n ĝis la mort'o mem? Kiu rajt'as gaj'i nun, se ĉiu el ni, eĉ en la plej mal'proksim'a Tundr'o, pov'as iĝ'i ĉiu'moment'e sen'kulp'a viktim'o de tiu ĉi neniam sat'ig'ebl'a mal'am'o? Sed nun ĉiu'j pov'as en'ir'i ĉi tie'n kaj rid'i kaj gaj'i, ĉar por mi mem ĉio jam est'as decid'it'a”.
Li ek'paŭz'is, kaj mi intuici'e kompren'is, ke li alud'as je la tri'a mov'o de la viv'problem'o. Nerulteng daŭr'ig'is: “Laŭ ni'a ĉukĉa kutim'o, ni'a'j mal'jun'ul'o'j rajt'as si'a'vol'e for'las'i tiu'n ĉi viv'o'n, se ĝi iĝ'as por ili mal'facil'a, dolor'a; se ili sent'as, ke ĝi iĝ'as por ili ŝarĝ'o ne plu port'ebl'a, ke ili iĝ'as ŝarĝ'o por si'a'j parenc'o'j kaj amik'o'j kaj por si mem. Bon'eg'a kutim'o, ĉu ne?”
Li atend'is mi'a'n respond'o'n, sed mi... Mi est'is plen'e okup'it'a je la ŝak'a tri'mov'a problem'o; ho, se mi pov'us solv'i ĝi'n, tiam cert'e mi sci'us kio'n dir'i al li, sed nun... Akcept'int'e mi'a'n silent'o'n por jes'a respond'o, la tundr'an'o dank'em'e prem'is mi'a'n man'o'n:
“Sed mort'ig'i si'n mem, propr'a'man'e, laŭ la tundr'a koncept'o est'as mal'nobl'e, mal'honest'e, ne ver'hom'e. Tio'n dev'as far'i por ni ni'a'j plej fidel'a'j amik'o'j, ni'a'j am'at'o'j, ni'a'j am'ant'o'j”.
Mi ek'salt'is kvazaŭ pro ia elektr'a puŝ'o kaj ek'kri'is en sen'konsci'a panik'o: “Mi ne pov'as tio'n far'i por vi, vi ne pov'as, vi ne rajt'as tio'n postul'i de mi”.
Nerulteng ĝentil'e ĉirkaŭ'pren'is mi'n kaj de'nov'e sid'ig'is mi'n apud si.
“Pro kio kri'i? Pro kio tiel ekscit'i vi'n? Ni pri'pens'u la afer'o'n trankvil'e, serioz'e... Tio ja est'as la plej amik'a dum'viv'a komplez'aĵ'o”.
En la ekster'ordinar'a parti'kun'ven'o de la baz'a ĉel'o, mi prezent'is la demand'o'n por solv'o de la kun'ven'o: ĉu rajt'as eŭrop'an'o ĉi tie, en la Tundr'o, mort'ig'i, laŭ la kutim'o de la land'o, si'a'n plej intim'a'n amik'o'n, se tiu postul'as de li ĉi tiu'n plej amik'a'n komplez'aĵ'o'n laŭ la opini'o de la indiĝen'o'j?
Far'iĝ'is tre akr'a diskut'o: la ĉukĉoj dir'is: “Jes, li rajt'as”, — la eŭrop'an'o'j kri'is: “Ne, neniel!”
Fin'e ek'parol'is la baz'estr'o:
“Ni hav'as precedent'o'n. La last'a'n jar'o'n en Uelen (administr'a centr'o apud la Bering'a mar'kol'o), unu patr'in'o de en'land'a komun'ist'o postul'is de si'a fil'o, an'o de la lok'a parti'ĉel'o, ke li strangol'u ŝi'n, ali'okaz'e ŝi mort'ig'os si'n mem kaj tiel por ĉiam mal'honor'ig'os la fil'o'n tra la tut'a Tundr'o, ŝi minac'is. La indiĝen'o turn'is si'n al la parti'o. Post long'a'j diskut'o'j, la ĉel'o de Uelen decid'is las'i la afer'o'n al la parti'a konscienc'o de si'a indiĝen'a membr'o. Kaj li strangol'is si'a'n mal'jun'a'n patr'in'o'n. Ni far'u la sam'o'n; ni las'u ĉio'n al la eŭrop'a konscienc'o de ni'a an'o, kaj mi est'as cert'a, ke li neniam iu'n mort'ig'os”.
Je la fin'o de la kun'ven'o, la baz'estr'o solen'e anonc'is, ke la administr'ant'ar'o de la baz'o decid'is don'i la bezon'a'j'n mon'rimed'o'j'n al la blind'a ĉukĉo, la ne'vol'a viktim'o de la ruin'ig'a ag'ad'o de la kontraŭ'revoluci'o, ke li pov'u re'eduk'i si'n en Moskvo aŭ Leningrado, pov'u de'nov'e iĝ'i util'a civit'an'o de la Sovjetio. La administr'ant'ar'o propon'is, ke mi pren'u sur mi'n ĉiu'j'n klopod'o'j'n pri la afer'o, al kio mi konsent'is plej volont'e.
Re'e akompan'is mi'n Taŭrulkotl al si'a frat'o kaj pet'eg'is mi'n laŭ'voj'e: “Ho, Kakume, dir'u al mi'a frat'o, ke li permes'u al mi strangol'i li'n; ĉu mi ne am'as li'n pli ol iu ajn ali'a? Kaj mi tio'n far'os por li kun tia ĝoj'o, kun tia ĝu'o... Ebl'e mi est'as ankoraŭ iom jun'a, sed kred'u mi'n, mi bon'eg'e strangol'os li'n. Ne las'u mi'n est'i mal'honor'at'a inter mi'a'j kamarad'o'j, ho Kakume! La frat'o mal'ŝat'as mi'n, ĉar mi ĉiam rid'as kaj est'as gaj'a, tamen ne pro gaj'ec'o mi gaj'as, sed pro la jun'ec'o! Jun'ec'o ja ne pov'as ĉiam mal'gaj'i, ho Kakume!”
Nerulteng est'is flegm'a, trankvil'eg'a. Mi tuj ek'filozof'is: “La du'a mov'o est'as ne'ĝust'a, ĝi est'as ŝanĝ'ebl'a, ŝanĝ'ind'a, eĉ ŝanĝ'end'a, do, la tri'a mov'o est'as mal'ĝust'a. Nun ni ir'os kun'e kun vi kontinent'e'n, al Moskvo mem. Tie vi lern'os labor'i kaj am'i labor'o'n; tie vi trov'os nov'a'j'n amik'o'j'n kaj est'os feliĉ'a...”
La tundr'an'o inter'romp'is mi'n: “Dir'u al mi, ho Kakume, dir'u mal'kaŝ'e, kiel amik'o al amik'o kaj honest'e, kiel blind'ul'o al blind'ul'o: lern'int'e labor'i kaj am'i la labor'o'n, trov'int'e amik'o'j'n en Moskvo, ĉu vi mem est'is feliĉ'a pro tio?”
La demand'o est'is tro ne'atend'it'a, tro person'a por respond'i tuj. Nerulteng ek'sent'is mi'a'n konfuz'eg'o'n kaj kompat'is mi'n. Ĝentil'e li pren'is mi'a'n man'o'n: “Vi pov'as ne respond'i, ho Kakume, ĉar mi antaŭ'sci'as vi'a'n respond'o'n”.
Tamen mi vol'is respond'i, mi dev'is: “Mi ĉiam kred'is kaj kred'as nun, ke ekzist'as hom'o'j kun kiu'j mi pov'us est'i feliĉ'a. Kaj efektiv'e mi jam hav'is amik'o'j'n, kun kiu'j mi sent'is mi'n feliĉ'eg'a; bedaŭr'ind'e ni dev'is ĉiam dis'iĝ'i, ĉar...”
Mi ek'silent'is, sed Nerulteng daŭr'ig'is: “Ĉar la mond'o divid'iĝ'is je du mal'amik'a'j tend'ar'o'j, kaj vi trov'is vi'n sur mal'sam'a'j flank'o'j...”
Nun mi inter'romp'is li'n: “Tamen mi esper'as ĉiam trov'i amik'o'j'n, kun kiu'j mi viv'os feliĉ'e”.
La tundr'an'o mol'e ironi'is: “Kaj por trov'i ili'n vi tra'vag'ad'as la mond'o'n, las'is Moskvon mem kaj ven'is ĉi tie'n??? Kaj ĉu pro la amik'o'j oni ne dev'as oft'e humil'ig'i si'n eĉ antaŭ sen'taŭg'ul'o'j?”
Profund'a pent'o ek'pik'is mi'a'n kor'o'n: “Ebl'e, ĝust'e pro la amik'o'j mi ne dev'is far'i tio'n”.
“Ebl'e tio ne dev'us grav'i pro la amik'o'j...”
“Sed se oni ne dorm'as pro ili dum mult'a'j nokt'o'j?”
Ĉe ni'a dis'iĝ'o li konfes'is, ke li vol'is mort'i en la Tundr'o sed ven'is ĉi tie'n sol'e por renkont'i mi'n, tamen nun li promes'is de'nov'e pri'pens'i la viv'o'n. Li eĉ rid'is ĉe la dis'iĝ'o, ebl'e la unu'a'n foj'o'n post si'a blind'iĝ'o.
Apud la baz'o mi'n renkont'is la kuir'ist'in'o. Ŝi est'is en grand'a ekscit'o. Serĉ'ant'e ĉiam la ŝel'fragment'o'j'n de la bomb'o, la GPU trov'is en la mar'o libr'o'n de Jack London, li'a'j'n rakont'o'j'n pri la Mal'proksim'a Nord'o, kaj en ĝi suspekt'ind'a'n foli'o'n.
“Imag'u”, — kri'is la kuir'ist'in'o, — “la eŭrop'e eduk'it'a sen'taŭg'ul'o dir'as, ke ĝi est'as la nom'list'o de la tundr'a amik'ar'o, la kontraŭ'revoluci'a organiz'aĵ'o el'pens'it'a de li mem. Li eĉ pretend'as disting'i vi'a'n nom'o'n. La list'o sek'iĝ'as en la kuir'ej'o, kaj mi bon'eg'e pri'stud'is ĝi'n; ĝi ŝajn'as est'i la publik'a mal'laŭd'o al vi de ni'a ĉel'o, iam mister'e mal'aper'int'a el la manĝ'ej'o. Vi ja sci'as, ke la publik'a mal'laŭd'o, kiu aper'is post'e sub la plafon'o mem, kaj kiu pend'is renvers'it'e, ne est'is la original'o; feliĉ'e la baz'estr'o tuj ordon'is for'brul'ig'i ĝi'n, kaj la eŭrop'a diabl'o nur suspekt'as la ver'o'n. Kiel ajn, mi'a'j ĉukĉaj sen'labor'em'ul'o'j for'fum'os ĝi'n dum mi'a for'est'o, kaj anstataŭ ĝi'n mi met'os sen'pek'e pur'a'n foli'o'n. Pri la libr'o mem dev'as est'i jen'e: vi don'is ĝi'n al mi, kaj mi fal'ig'is ĝi'n en la mar'o'n. Neniel vi miks'u en la afer'o'n vi'a'n mal'feliĉ'a'n amik'o'n; li ja dev'as mort'i en la Tundr'o, almenaŭ dum kelk'a temp'o, kaj neniel re'ven'i ĉi tie'n. Nun. La eŭrop'e eduk'it'a fripon'o ne sci'as ankoraŭ, ke la sur'vang'o'n kaj la konsil'o'n lern'i komun'ism'o'n de la indiĝen'o'j don'is al li la baz'estr'o mem; pri ĉio li suspekt'as la ĉukĉojn, sed flank'e de la ĉukĉoj li merit'as ne la sur'vang'o'n sed la bomb'o'n. Domaĝ'e ke ili'a tro hom'am'a instinkt'o direkt'is la bomb'o'n... Do, la libr'o'n vi don'is al mi por leg'i, ne forges'u!”
La GPUestro est'is ĝentil'a kaj afabl'a; li parol'is simpl'e kaj amik'e. Al li tre plaĉ'is ke mi don'is la libr'o'n de Jack London al ni'a kuir'ist'in'o por leg'i, sed li tre bedaŭr'is, ke ŝi las'is ĝi'n fal'i kun ia super'flu'a foli'o en ĝi sur la mar'fund'o'n ĝust'e en la lok'o, kie oni serĉ'is la fragment'o'j'n de la bomb'o. Tio cert'e far'is la afer'o'n suspekt'ebl'a, sed neniel suspekt'end'a.
“Nun pri io tut'e ali'a! Al la diabl'o la afer'o'j'n!” — Li dir'is ŝanĝ'ant'e la ĝentil'a'n ton'o'n al pli familiar'a, pli kamarad'a. — “Ĉe ni est'iĝ'is demand'o de iom psiĥ'ologi'a karakter'o: ĉu est'as ebl'e por hom'o, vid'int'e bomb'o'n sur kin'o'film'o, mis'kon'i ĝi'n sur mar'bord'o inter karb'er'o'j?”
La alud'o est'is tro klar'a, kaj mi respond'is: “Analogi'ant'e vid'pov'o'n kun aŭd'o'sent'o, mi pens'as, ke la mis'kon'o est'as ebl'a, ĉar eĉ bon'e kon'at'a'j'n hom'o'j'n sur mar'bord'o, mi oft'e mis'kon'as en ili'a'j ofic'ej'o'j”.
“La analogi'o est'as traf'a”, — aprob'is la GPUestro. — “Nun ali'a enigm'o: oni dis'bat'is bomb'o'n sur mar'bord'o, sed ĝi'a'j'n fragment'o'j'n oni trov'as ekskluziv'e en la mar'o. Do jen dilem'o: aŭ la bomb'o est'is ĵet'it'a en la mar'o'n kaj eksplod'is dum la flug'o en aer'o, aŭ iu tuj post la eksplod'o kolekt'is la fragment'o'j'n kaj ĵet'is ili'n en la mar'o'n”.
“Est'as tri'a ebl'aĵ'o”, — advokat'is mi. — “Kiam la bomb'o komenc'is eksplod'i: ek'sibl'is, ek'krak'is, sed ne est'is ankoraŭ eksplod'int'a, oni instinkt'e pov'is ĝi'n puŝ'i for al la mar'o kaj ĝi eksplod'is rul'iĝ'ant'e”.
La tut'a'n nokt'o'n mi sid'is ĉe la ŝak'tabul'o, mov'is kaj re'mov'is la figur'o'j'n GPUe parol'ant'e pri la rol'o kaj la cel'o de ĉiu el ili en la problem'o. La respond'o'j est'is ĉiam sagac'e du'senc'a'j, alud'ant'e mult'o'n, klar'e dir'ant'e neni'o'n. Kaj tiu inkub'o daŭr'is ĝis la maten'o. Re'konsci'ig'is mi'n bru'o ĉe la pord'o. Mi ek'salt'is en ne'kompren'ebl'a tim'o. La ĉambr'o'n en'kur'eg'is Taŭrulkotl. Kiel iam en la tag'o de la memor'ind'a eksplod'o, li plor'is kaj kri'is ĉiam parol'ant'e nur ĉukĉe, sed nun mi ĉio'n kompren'is, ĉio'n ĝis la last'a vort'o. Kun larm'o'j li rakont'is: “Ĉiu'j kred'as, ke mi strangol'is li'n, sed vi dev'as sci'i la ver'o'n: li strangol'is si'n mem sen ies help'o. Kaj post'e, por sci'iĝ'i ĉu li est'is ver'e bon'a aŭ mal'bon'a hom'o, ili met'is li'a'n korp'o'n sur mont'et'o'n, mal'lig'is ĉiu'j'n hund'o'j'n en la najbar'aĵ'o kaj observ'is ili'a'n kondut'o'n. Ĉiu ja sci'as, ke hund'o'j neniam tuŝ'os la korp'o'n de hom'o mal'bon'a; sed nun la hund'o'j ek'kur'is kiel diabl'o'j kaj rekt'e sur la mont'et'o'n. En unu moment'o ili dis'ŝir'is je pec'o'j la korp'o'n de la tim'ig'a blind'ul'o, kaj ĉiu'j pov'is konvink'iĝ'i propr'a'okul'e, ke li est'is ver'e bon'eg'a hom'o”.
Apenaŭ li fin'is si'a'n rakont'o'n, mi'a'n kap'o'n tra'lum'is subit'a ide'o:
“Taŭrulkotl, la reĝ'o'n mat'as simpl'a soldat'o, ŝanĝ'ant'e si'n je ĉeval'o! Rigard'u!”
Kaj mi ĵet'is mi'n al la ŝak'tabul'o, kaj nur tiam rimark'is, ke la tabul'o est'is mal'plen'a, ke la figur'o'j la tut'a'n nokt'o'n dorm'et'is trankvil'e en si'a kest'et'o.
“Kelja, kelja” (diabl'o), — ek'kri'is la knab'o kaj kur'is for.
Mi ĝoj'is, mi eĉ ek'kant'is la laŭ'mod'a'n tang'o'melodi'o'n: “Sub varm'ĉiel’ en Argentino, en land'o de la bel'vir'in'o...”
Frap'int'e la pord'o'n, la ĉambr'o'n en'ven'is la kuir'ist'in'o. Ŝi al'port'is por mi la maten'manĝ'o'n. Mi est'is konstern'it'a, ĉar laŭ la kutim'o de la baz'o ĉiu'j baz'an'o'j manĝ'is komun'e en la manĝ'ej'o.
“Ne mir'u, Kakume”, — dir'is patr'in'e mi'a ĉiam gard'em'a protekt'ant'in'o. — “Mi parol'is kun ni'a mal'san'ul'ej'a fleg'ist'in'o pri ia kurac'il'o por vi kontraŭ la sen'dorm'ec'o, kaj ŝi respond'e alud'is mult'signif'e, ke ebl'e la plej bon'a kurac'il'o por vi est'us manĝ'i sol'a en vi'a ĉambr'o. Ŝi dir'is plu neni'o'n, sed mi nun suspekt'as, ke la eŭrop'e eduk'it'a ĉarlatan'o ĉiu'tag'e, ne'rimark'it'e por ĉiu'j, kaj util'ig'ant'e vi'a'n blind'ec'o'n, miks'ad'is i'o'n en vi'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n, por kaŭz'i al vi sen'dorm'ec'o'n. Kiel ajn, ni neni'o'n perd'os, se vi dum kelk'a'j tag'o'j manĝ'os ĉe vi sol'a. Ĉiu'j'n klopod'o'j'n mi pren'os sur mi'n. Neniu'n oni pov'as konfid'i nun”.
Mi inter'romp'is ŝi'n: “Hodiaŭ est'as tag'o de pac'iĝ'o: Nerulteng, mi'a blind'a amik'o, jam mort'is, kiel tio'n postul'is vi'a'j plan'o'j de sen'danĝer'ec'o. Nun li pov'as pren'i sur si'n ĉiu'j'n kulp'o'j'n kaj pek'o'j'n de la baz'o”.
Ŝi dir'is neni'o'n.
La baz'o fest'is, karnaval'is. La eŭrop'e eduk'it'a fin'fin'e trov'is la solv'o'n por la tri'mov'a problem'o: la reĝ'o'n mat'is la simpl'a soldat'o iĝ'ant'e ĉeval'o. Li ricev'is la premi'o'n, du botel'o'j'n da bon'eg'a konjak'o kaj mult'a'j'n al'don'a'j'n je si'a propr'a kalkul'o por celebr'i si'a'n venk'o'n, kaj la baz'o festen'is bru'e, ebri'e, sobr'e.
La kuir'ist'in'o al'port'is al mi la vesper'manĝ'o'n. “Imag'u!” — Ŝi kri'is: “Kia implik'aĵ'o! Kia salt'o'mortal'o! Anstataŭ la sen'pek'e pur'a foli'o, la eŭrop'e eduk'it'a fripon'eg'o sub'ŝov'is al la GPU la nom'list'o'n de la tundr'a'j amik'o'j. Inter ili mi vid'is la nom'o'n de la baz'estr'o, la vi'a'n kaj la mi'a'n. En GPUejo ne'pri'skrib'ebl'a tumult'o; de'nov'e oni plan'as amas'a'j'n arest'o'j'n. Sed mi vol'as fin'ig'i por ĉiam ĉi tiu'n arleken'ad'o'n”.
La baz'o festen'is, karnaval'is. Ek'dorm'ant'e mi hav'is ĝoj'a'n cert'ec'o'n, ke la kurac'ist'o mis'mezur'is la doz'o'n por mi, kaj mi est'is tre dank'em'a al li, ĉar tia'manier'e est'is far'it'a la last'a mov'o kaj la problem'o solv'iĝ'is tiel simpl'e. Tra la dolĉ'eg'a du'on'sonĝ'o, mi aŭd'is ankoraŭ la kuir'ist'in'o'n sen'bru'e en'glit'i mi'a'n ĉambr'o'n. Si'n sekv'is ankaŭ sen'bru'e la baz'estr'o kaj la GPUestro. Mi'a ĉiam bon'kor'a protekt'ant'in'o nun flustr'is: “Mi ĉiam suspekt'is, sed nun mi est'as cert'a”. Pri kio ŝi est'is cert'a, mi jam ne aŭd'is, ĉar mi en'dorm'iĝ'is... Mi mal'est'iĝ'is... Mi mort'is.
(El al'don'o al “Esperant'a Lig'il'o”, decembr'o, 1947)
Sub la sun'o dorm'as grand'a mar'o; ĉe la mar'o dorm'as mi mal'grand'a... La grand'a mar'o sonĝ'as — kaj ĝi'a'n sonĝ'o'n sonĝ'as ankaŭ mi.
La mar'o sonĝ'as: bajdaro* flos'as sur la mar'o, sen vel'o'j, sen rem'il'o'j, sen ia direkt'il'o. En la bajdaro sid'as hom'o. Li fum'as pip'o'n kaj rid'et'as. Ne plaĉ'as al la mar'o — sen vel'o'j, sen rem'il'o'j, sen ia direkt'il'o, kaj la hom'o rid'et'as...
Ek'plaŭd'is ĝi per ond'o koler'a. La hom'o fum'as kaj rid'et'as — ek'montr'as li per'fingr'e dekstr'e'n, — bajdaro li'a flos'as dekstr'e'n; ek'montr'as li mal'dekstr'e'n, — mal'dekstr'e'n turn'iĝ'as ĝi, sen vel'o'j, sen rem'il'o'j, sen ia direkt'il'o.
La mar'o ek'koler'is: ĝi send'as ond'o'n post ond'o, ond'eg'o'n post ond'eg'o. La hom'o fum'as pip'o'n kaj rid'et'as, bajdaro li'a flos'as plu'e'n.
La mar'o send'as nun glaci'a'n mont'o'n. Prem'iĝ'as la bajdaro al la mont'o kaj kun'e ili flos'as plu'e'n, mal'dekstr'e'n, se mal'dekstr'e'n montr'as fingr'o estr'a, kaj dekstr'e'n, se ĝi montr'as dekstr'e'n.
Ek'ŝaŭm'is, ek'bol'eg'is nun la mar'o, kaj jen aper'as grand'rosmar'o. Buŝ'eg'o ĝi'a est'as mal'ferm'it'a, dent'eg'o'j est'as pret'a'j dis'ŝir'i la bajdaron. La hom'o nur rid'et'as. Ek'kraĉ'as li fum'et'o'n el la pip'o kaj la rosmar'o ir'as fund'e'n.
La mar'o nun ek'furioz'is kaj el profund'a'j akv'o'j aper'as balen'eg'o. Ek'sving'as ĝi terur'vost'eg'o'n, tuj sub'akv'iĝ'as la bajdaro...
Sur'fund'e kuŝ'as la bajdaro, sed ĝi'a estr'o kie est'as li?
Ne est'as li sur'fund'e, ne est'as sur la akv'o — nur dorm'as mi ĉe l’ mar'o.
La mar'o ek'spir'is kaj vek'iĝ'is; vek'iĝ'is ankaŭ mi kaj ek'ĝem'is: bajdaro mi'a ne vid'iĝ'as plu ĉe l’ bord'o, liber'e flos'as ĝi en la liber'a mal'proksim'o kun vel'o'j, kun rem'il'o'j, kun bon'a direkt'il'o, nur mank'as mi, la mastr'o.
Ek'tim'is mi, ek'kur'is laŭ la bord'o, antaŭ'e'n, mal'antaŭ'e'n, sed la bajdaro ĉiam flos'as for.
Fin'fin'e mi decid'is la mar'o'n al'parol'i.
Vi, mar'o, est'as grand'a, mi, hom'o — nur mal'grand'ul'o; Vi, mar'o, est'as fort'a, mi, hom'o, nur mal'fort'ul'o; Vi, mar'o, est'as riĉ'a, mi, hom'o, est'as mal'riĉ'ul'o. Por kio Vi bezon'as mi'a'n bajdaraĉon? La tut'a'n jar'o'n ten'is vi en glaci'eg'o'j vi'a'j la rus'a'n ŝip'o'n “Kolima”*, al la glaci'tranĉ'a ŝip'gigant'o “Litke”* la voj'o'n bar'is Vi al la insul'o Vrangel; al “Stavropol”* la voj'o'n bar'is Vi al Niĵnekolimsk; la skun'o'n de l’ amerik'an'o Svensen* Vi dis'romp'is kaj for'glut'is kun ĉiu'j ĝi'a'j komerc'aĵ'o'j; Vi ĉiu'jar'e sub'akv'ig'as mult'eg'o'n da kun'gas'o'j* kaj kateroj de la AKO*... Por kio Vi bezon'as mi'a'n bajdaraĉon? Por kio la grand'a dev'as ne'bon'i? Por kio la fort'a dev'as kruel'i? Por kio la riĉ'a dev'as avid'i? Por kio Vi bezon'as mi'a'n bajdaraĉon?..
La mar'o en'pens'iĝ'is. La mar'o medit'as:
Jes, jes, Vi, hom'o, ŝajn'as fin'e dir'i ver'o'n. Mi, mar'o, est'as grand'eg'ul'o, Vi, hom'o, est'as mal'grand'a; mi, mar'o, est'as fort'eg'ul'o, Vi, hom'o, mal'fort'a; mi, mar'o, est'as riĉ'eg'ul'o, Vi, hom'o, mal'riĉ'a. Por kio mi bezon'as vi'a'n bajdaraĉon?
Ek'plaŭd'is iom'et'e — kaj jen, mirakl'o okaz'as: bajdaro mi'a flos'as al la bord'o. Jes, jes, mirakl'o el mirakl'o'j: la grand'a est'is bon'a, la fort'a ne est'is kruel'a, la riĉ'a ne avid'is. Bajdaro mi'a al'bord'iĝ'as kaj flustr'as: “letti (salut'o'n)!” Kaj ĉi ĉio okaz'is ne en sonĝ'o, ĉi ĉio est'as real'aĵ'o. Vi rid'as, Vi ne kred'as? Mi ĵur'as al Vi per la bek'o de korv'o, mi ĵur'as per la blank'urs'a kap'o! Vi sci'as, ili pend'as en jarango mi'a, ĉe la en'ir'o mem, mal'dekstr'e.
(El “Esperant'a Lig'il'o”, n-ro 4, 1933)
Mi kuŝ'as ĉe l’ mar'o. Apud'e dorm'as mi'a Kolima-hund'o.
Sur'mar'e dorm'et'as mi'a bajdaro. Super ni est'as blu'a ĉiel'o, sub ni — bel'kolor'a'j ŝton'et'o'j, antaŭ ni — mar'o ne'trans'naĝ'ebl'a, mal'antaŭ ni — Tundr'o ne'trans'kur'ebl'a. Delikat'e murmur'as mal'grand'a river'et'o, prem'ant'e si'n al la sin'o de la grand'a mar'o. Sen-fin'a est'as la tag'o somer'a; la sun'o aŭgust'a varm'ig'as la arkt'a'n ter'o'n, varm'ig'as mi'n, la Kolima-hund'o'n, la dorm'et'ant'a'n bajdaron.
Ĉio dorm'et'as sub la ĉiel'o kares'plen'a sur la varm'a ter'o. Sed ne! Tiel nur ŝajn'as. Jen de ie ek'aŭd'iĝ'as paf'o, ankoraŭ paf'o! La hom'a avid'o mal'dorm'as, nur ĝi. Sur'mar'e ek'kri'as kun tim'o anas'o'j; kun grand'a ekscit'o ar'o'j da gagaroj lev'iĝ'as; mal'ĝoj'e ek'plor'as mar'mev'o. Ie, proksim'e, ek'grak'as korv'o. — Korv'o, ho korv'o, kial vi vok'as mal'bon'o'n sur'bord'e'n?
Dorm'em'e spir'ad'as la mar'o, sonĝ'em'e sopir'as la Tundr'o-patr'in'o.
Ho hom'a avid'o, ĉu iam Vi ek'dorm'os ankaŭ?
Zum'ad'as moskit'o'j, sid'iĝ'as sur'man'e'n al mi, suĉ'as la sang'o'n. — Sen sang'o ne pov'as ja viv'i moskit'o'j, — sen sang'o ne viv'as la hom'o. — Korv'o, ho korv'o, vi est'as mal'bon'a nigr'a bird'o.
Mi palp'e kares'as mal'grand'a'j'n ŝton'et'o'j'n: vi est'is ja iam rok'eg'o, vi baldaŭ iĝ'os mar'sabl'o, kaj post'e vi iĝ'os nur polv'o. — Ni ĉiu'j iĝ'os ja polv'o, mi, mi'a hund'o, mi'a bajdaro. — Korv'o, ho korv'o, vi est'as mal'bon'a nigr'a bird'o.
(El “Esperant'a Lig'il'o”, n-ro 3, 1933)